Najstarsze ślady obecności ludzi na obrzeżu Gorców sięgają neolitu (młodsza epoka kamienna, 5200-1900 lat p.n.e.). Znaleziono je m.in. w Tylmanowej, Kłodnem i w Dębnie. W okresie kultury łużyckiej (ok. 1200-400 lat p.n.e.) w dolinach głównych rzek budowano grody obronne, otoczone wałami. Najstarszym znanym miejscem stałego osadnictwa w tym rejonie jest Babia Góra (460 m), wznosząca się 85 metrów nad Zabrzeżą u ujścia Kamienicy do Dunajca. Tutejsze grodzisko z okresu halsztackiego (700-400 lat p.n.e.) zostało w latach 50. szczegółowo zbadane. Znaleziono kawałki noży, kubki z gliny, szydła z kości oraz węgiel drzewny. Dobrze zachowane w północnej części grodziska odcinki muru z kamienia, świadczą o istnieniu tutaj gródka już na przełomie XII i XIII wieku.
Według archeologów początki osadnictwa w rejonie Tylmanowej i Krościenka pochodzą z przełomu X/XI w. (czasy Bolesława Chrobrego). Cały masyw Gorców porastała wtedy zwarta puszcza, pełna moczarów i rozlewisk. Z początkiem XIII w. wojewoda krakowski Teodor Gryfita otrzymał od księcia prawo lokowania osadników nad Białym i Czarnym Dunajcem oraz Lepietnicą. Akcję osadniczą prowadziły zakony, po zachodniej stronie Gorców sprowadzeni przez Gryfitów do Ludźmierza cystersi z Jędrzejowa, po wschodniej stronie zaś starosądeckie klaryski. Odbywała się ona najpierw wzdłuż Dunajca, która to dolina - wg K. Potkariskiego - była także główną arterią komunikacyjną. Ludność napływała tutaj ze wschodniej Małopolski (tzw. osadnictwo krakowsko-sandomierskie). Mniejsze znaczenie miał napływ osadników dolinami Raby i Skawy Od południa oddziaływała na otoczenie Gorców kolonizacja Spiszą, gdzie sprowadzano Niemców z Saksonii. Do najstarszych miejscowości należy Nowy Targ (pierwsza wzmianka w 1233 r.). W XIII w. dolinę Dunajca kilkakrotnie spustoszyli Tatarzy. Nękani przez zbójników, cystersi rychło przenieśli swą siedzibę do Szczyrzyca, pozostając nadal właścicielami Ludźmierza. Inne dobra na Podhalu zostały im w XIV w. odebrane przez króla i weszły w skład starostwa nowotarskiego. Włości cystersów połączył trakt: Szczyrzyc - Skrzydlina - Mszana Dolna - Niedźwiedź - Stare Wierchy - wieś Obidowa - dolina Lepietnicy - Ludźmierz. Od XVI w. ów to szlak, łączący Ziemię Krakowską z Podhalem, nazwano "Drogą Królewską". Już w XIV w. funkcjonował inny trakt handlowy: z Myślenic przez Obidową do doliny Dunajca i dalej do Twardoszyna (pierwsze wzmianki z 1359 r.).
W XIV w. znacznie nasiliła się kolonizacja na prawie niemieckim. Założono Harklową (1325 lub 1335 r.), Maniowy (1326 r.), Grywałd (l 330 r.), Kamienicę (1334 r.), Dębno oraz Szlembark (l 325 lub 1335 r.), Tylmanową (1336 r.), Rabkę (1364 r.). W roku 1348 miała miejsce lokacja Krościenka.
Duży wpływ na rozwój osadnictwa w Gorcach, jak i całych Beskidach, mieli pasterze wołoscy, wędrujący z Bałkanów na zachód szczytami Karpat ze stadami owiec i kóz, w poszukiwaniu dogodnych terenów wypasu. Na Sądecczyznę pierwsi Wołosi przybyli w roku 1406. Przywilej lokacyjny Ochotnicy z 1416 r. (osadźca nazywał się Dawid Wołoch) wyraźnie wskazuje, iż była ona typową wsią o wołoskim charakterze gospodarki.
Wołosi zasymilowali się z miejscową ludnością i istotnie przekształcili gorczańską przyrodę. W sposób szeroki i niekontrolowany wypalano lub karczowano lasy pod tereny wypasowe i uprawy - na grzbietach, a także w otoczeniu głównych dolin. W nazewnictwie Gorców do wołoskich tradycji nawiązują: Kiczora, Magurka, Przysłop, Turbacz lub Trubacz, Bardo, Kowaniec, Kotelnica, Borysówka, Fiedorówka, Muszyna, Przehyba, Forędowa czy Kudów.
W XV w. starostwem nowotarskim rządzili Ratułdowie, a w XVI w. - rodzina Pieniążków herbu Odrowąż. W końcu tego stulecia powstała wieś Pyzówka. Wokół Rabki skupiały się: Chabówka, Ponice, Rdzawka, Rokiciny, Raba Wyżną, Bielanka i Sieniawa, należące do 1770 r. do powiatu szczyrzyckiego, a zarządzane przez Przyłęskich i Strzemeskich. Po drugiej stronie Gorców Lubomirscy utworzyli w 1607 roku tzw. Klucz Porębski, do którego weszły - oprócz Poręby Wielkiej - Mszana Górna, Lubomierz, Konina, Niedźwiedź, Podobin, Łetowe, Łostówka, Zawada i Wirów.
Był to okres rozwoju przemysłu w Gorcach, o czym świadczą do dziś zachowane nazwy. Na przykład Hucisko w Koninkach to rejon dawnej huty żelaza, a na Limierzyskach na pn. stokach Turbacza stały piece do wypalania węgla drzewnego i pędzenia smoły (surowcem było drewno bukowe). W Ochotnicy rozwinęło się wytwarzanie płótna i sukna, a także produkcja oleju lnianego - prawdopodobnie przeniesiona tu z Rusi Szlachtowskiej na pograniczu Małych Pienin i Beskidu Sądeckiego.
Trudne warunki klimatycznie sprzyjały bardziej gospodarce pasterskiej niż rolnictwu. Tym niemniej w XVI i XVII w. powstawały na obrzeżu Gorców folwarki, a wraz z nimi pojawiła się gospodarka pańszczyźniana, budząca wkrótce niezadowolenie poddanych. W XVII w. okrutne rządy Komorowskich w starostwie nowotarskim niejednokrotnie wywoływały bunty chłopów i otwarte walki w otoczeniu Nowego Targu. Podobnie działo się w starostwie czorsztyńskim, którym kierowali żelazną ręką Baranowscy. Obydwa starostwa szczególnie ucierpiały w połowie XVII w. m.in. wskutek działań wojennych (najazd Szwedów) i nadmiernych kontrybucji. W czerwcu ł 651 r. Aleksander Kostka Napierski wyruszył z oddziałami górali z Nowego Targu. Po trzech dniach - przeszedłszy przez Bukowinę Waksmundzką i Lubań - zajął Zamek Czorsztyński. Pod nieobecność wojsk królewskich (był to okres bitwy pod Beresteczkiem) do walki z Napierskim przystąpiło wojsko Państwa Muszyńskiego (włości biskupów krakowskich). Wyparty z zamku i ujęty, Kostka Napierski wraz z towarzyszami został stracony w Krakowie.
Wyrazem buntu przeciwko gospodarce pańszczyźnianej i góralskiej nędzy było zbójnictwo. Pod koniec XVI w. Klap z Ochotnicy i Bródka z Tylmanowej walczyli w zbójnickiej kompanii Wasyla z Łabowej. Na początku XVII w. zbójnikiem był niejaki Balcer, syn sołtysa Macieja Ochotnickicgo. Około 1620 r. w grupie zbójników Grzegorza Kępy z Zagórskiej Woli przebywali bracia Chlipawczyki, Błażej Janczura i Marcin Rusnak - wszyscy z Ochotnicy. Szczególnie potoczyły się losy zbójnika Andrzeja Sawki z Ochotnicy. Najpierw został przez Napierskiego ocalony od szubienicy w Nowym Targu, a potem amnestię zapewnił mu udział w walkach przeciwko Szwedom. Najsłynniejszym gorczańskim zbójnikiem był jednak Józef Baczyński. Działał on w różnych częściach Beskidów, ale chronił się i zimował zawsze w Ochotnicy - aż do czasu schwytania go i stracenia w 1736 r. na zamku w Lanckoronie.
W czasie walk o tron Polski w 1734 r. podgorczańskie wsie splądrowali Kozacy, sprowadzeni tutaj przez Teodora Lubomirskicgo. W rejonie Gorców walczyli konfederaci barscy, a niektórzy właśnie tu schronili się po klęsce. Podobno rodziny Ostrowskich, Jaworskich i Bielawskich z Ochotnicy to potomkowie konfederatów.
Tereny te zostały zaanektowane przez Austrię w 1770 r., na dwa lata przed I rozbiorem Polski. Od 1782 roku Gorce wchodzą w skład cyrkułu nowosądeckiego, tylko Rabka i jej okolice należały do cyrkułu wadowickiego.
Rząd austriacki w latach 1782 i 1786 wydał istotne dla chłopów patenty, ograniczające pańszczyznę. Równocześnie wprowadzono masowe pobory do wieloletniej służby wojskowej. W l 794 roku w armii Tadeusza Kościuszki w randze porucznika walczył dziedzic Ochotnicy M. A. Kołodziejski. Znaczne zmiany następowały w stosunkach własnościowych. Z królewszczyzn oraz skonfiskowanych majątków' klasztornych utworzono tzw. dobra kameralne. leli zarządcy domagali się ponownego powiększenia pańszczyzny. Chłopów pozbawiono prawa do dziedzicznego użytkowania polan oraz możliwości wypasu bydła w lasach. Spowodowało to w latach 1803-1814 liczne zatargi górali z dworem. Szczególnie aktywnie domagały się swoich praw: Waksmund, Ochotnica, Maniowy i Kluszkowce. W latach 1819-24 dobra kameralne zostały rozprzedane. W ten sposób właścicielami Niwy, Obidowej, Klikuszowej, Pyzówki i Nowego Targu stali się Stadniccy; Czorsztyn, Hałuszową, Krośnicę i Kluszkowce kupili Drohojowscy, a Krościenko, Grywałd i Tylkę - Grossowie. Ci ostatni niebawem uruchomili uzdrowisko w Krościenku. Także w l połowie XIX wieku rozpoczęła się działalność leczniczo-uzdrowiskowa w Rabce. Znaczny wpływ na głoszenie i realizację haseł niepodległościowych w Gorcach i na całym Podhalu wywarł pobyt poety, konspiratora, uczestnika ataku na Belweder - Seweryna Goszczyriskiego. Po powstaniu listopadowym schronił się w Mikołajowicach pod Tarnowem, skąd w 1832 r. na zaproszenie Leona Tetmajera przybył do Łopusznej. Tutejszy dworek stał się wkrótce ośrodkiem myśli patriotycznej całego Podhala.
W rewolucji w Galicji w latach 1846-48 brali udział m.in. Ksawery i Wincenty Kołodziejscy z Ochotnicy. W 1863 r. w powstaniu styczniowym walczyli August i Stanisław Tetmajerowie oraz Władysław Kędzierski (jako kurier gen. Langiewicza) - wszyscy trzej także z Ochotnicy. Gdy wybuchła l wojna światowa, w szeregi Legionów Polskich wstąpili z Ochotnicy bracia Misiowie, Józef Chochorowski, Józef Majewski. Stanisław Sugocki, Józef Chrobak, Stanisław Witold Kołodziejski. Ten ostatni - oficer J Brygady, utalentowany artysta malarz - zginał w 1915 r. w bitwie pod Zernikami. Dekretem z kwietnia 1848 r. młody cesarz Franciszek Józef ogłosił zniesienie pańszczyzny w Galicji i uwłaszczenie chłopów. Proces ten miał zakończyć się w ciągu 10 lat, jednak znacznie dłużej trwało regulowanie kwestii serwitutów, to jest prawa chłopów do korzystania z własności dworu (i odwrotnie), np. pobierania drewna na opał. Lasy generalnie pozostały własnością dworu, ale przecież górale w ogromnym stopniu z nich korzystali, a związane z tym zasady były drobiazgowo opisywane już w akcie lokacji wsi na prawie wołoskim. W nowej sytuacji chłopi chcieli utrzymania starych uprawnień, zaś dwór szukał możliwości zrekompensowania sobie strat ponoszonych w wyniku uwłaszczenia chłopów. W lasach tak pociętych polanami jak gorczańskie, wynikały dodatkowe problemy, np. przepędzanie chłopskich owiec przez pański las. Dziedzic z Ochotnicy A. Tetmajer w 1876 r. podpisał aż 344 umowy indywidualne z chłopami, zrzekając się na ich rzecz polan, "przylasków" i "wyrobisk".
Jeszcze całkiem niedawno górale z Kamienicy nie zgodzili się na powiększenie Gorczańskiego Parku Narodowego, o ile nie zachowają uprawnień przyznanych im przez Maksymiliana Marszałkowicza (patrz hasło "Kamienica"), z których korzystają do dziś, mimo formalnego zniesienia serwitutów po II wojnie. Po uwłaszczeniu chłopów, w związku z pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej ziemiaństwa, rozpoczęła się rabunkowa gospodarka w lasach. Najchętniej wycinano jodły. Zręby zalesiane były świerkiem, dającym najszybszy przyrost masy drzewnej, ale mało odpornym na choroby i szkodniki. Skutki ówczesnych działań obserwujemy w Gorcach obecnie. Postępujące w II połowic XIX w. rozdrobnienie własności leśnej także nie sprzyjało dobrej gospodarce. Po zbudowaniu linii kolejowych eksploatacja lasów jeszcze bardziej się nasiliła. Na przełomie XIX i XX w. największe połacie lasów w Gorcach należały do hrabiego Starzeńskicgo, Spółki Akcyjnej Fabryki Celulozy w Żylinie oraz Węglowej Spółki Akcyjnej "Saturn" w Sosnowcu. W latach 1907-30 masowo pozyskiwano drewno w dolinie Kamienicy. Stosowano tzw. rębnię zupełną - "wagnerowską", zrębami o szerokości 30 m na całej długości stoków. W końcu XIX w. oprócz owiec wypasano na halach duże ilości wołów, zaś u podnóży Gorców rozwinęła się znacznie hodowla koni. W okolicach Rabki rozpowszechnione było tkactwo. Nowy Targ słynął z garbarzy, kuśnierzy, ślusarzy i kowali. W Klikuszowej można było zamówić koła, a w Obidowej, Ostrowsku, Knurowie i Mizernej - koszyki. W Rabce, Tylmanowej i Kamienicy działały zakłady metalowe. Z mioteł słynęło Ostrowsko. Duże tartaki istniały w Nowym Targu, Rabce, Krościenku oraz Ochotnicy. Ponadto w Nowym Targu i okolicy na dużą skalę eksploatowano żwir i piaski rzeczne. Słynne jarmarki odbywały się w Nowym Targu, Rabce i Krościenku. Już od połowy XIX w. w związku z trudną sytuacją ekonomiczną miała miejsce duża emigracja zarobkowa z powiatu nowotarskiego, głównie do USA, Prus i Danii. Stan oświaty i kultury był bardzo niski. Młodzież z terenu Gorców chcąc się kształcić powyżej poziomu podstawowego musiała wyjeżdżać do Krakowa, Tarnowa lub Nowego Sącza. W Nowym Targu dopiero w 1904 r. otwarto pierwsze gimnazjum. Powstawały też Oddziały Towarzystwa Szkoły Ludowej: w 1892 r. w Nowym Targu i w 1902 r. w Krościenku.
Sytuacja gospodarcza niewiele poprawiła się po odzyskaniu niepodległości. Dużemu przeludnieniu wsi towarzyszyło znaczne rozdrobnienie gospodarstw chłopskich. Duże bezrobocie w niewielkim jedynie stopniu mogło poprawić zatrudnienie w kamieniołomach w Kluszkowcach, cegielni w Nowym Targu czy młynach i tartakach, istniejących w wielu gorczańskich miejscowościach.
Według archeologów początki osadnictwa w rejonie Tylmanowej i Krościenka pochodzą z przełomu X/XI w. (czasy Bolesława Chrobrego). Cały masyw Gorców porastała wtedy zwarta puszcza, pełna moczarów i rozlewisk. Z początkiem XIII w. wojewoda krakowski Teodor Gryfita otrzymał od księcia prawo lokowania osadników nad Białym i Czarnym Dunajcem oraz Lepietnicą. Akcję osadniczą prowadziły zakony, po zachodniej stronie Gorców sprowadzeni przez Gryfitów do Ludźmierza cystersi z Jędrzejowa, po wschodniej stronie zaś starosądeckie klaryski. Odbywała się ona najpierw wzdłuż Dunajca, która to dolina - wg K. Potkariskiego - była także główną arterią komunikacyjną. Ludność napływała tutaj ze wschodniej Małopolski (tzw. osadnictwo krakowsko-sandomierskie). Mniejsze znaczenie miał napływ osadników dolinami Raby i Skawy Od południa oddziaływała na otoczenie Gorców kolonizacja Spiszą, gdzie sprowadzano Niemców z Saksonii. Do najstarszych miejscowości należy Nowy Targ (pierwsza wzmianka w 1233 r.). W XIII w. dolinę Dunajca kilkakrotnie spustoszyli Tatarzy. Nękani przez zbójników, cystersi rychło przenieśli swą siedzibę do Szczyrzyca, pozostając nadal właścicielami Ludźmierza. Inne dobra na Podhalu zostały im w XIV w. odebrane przez króla i weszły w skład starostwa nowotarskiego. Włości cystersów połączył trakt: Szczyrzyc - Skrzydlina - Mszana Dolna - Niedźwiedź - Stare Wierchy - wieś Obidowa - dolina Lepietnicy - Ludźmierz. Od XVI w. ów to szlak, łączący Ziemię Krakowską z Podhalem, nazwano "Drogą Królewską". Już w XIV w. funkcjonował inny trakt handlowy: z Myślenic przez Obidową do doliny Dunajca i dalej do Twardoszyna (pierwsze wzmianki z 1359 r.).
W XIV w. znacznie nasiliła się kolonizacja na prawie niemieckim. Założono Harklową (1325 lub 1335 r.), Maniowy (1326 r.), Grywałd (l 330 r.), Kamienicę (1334 r.), Dębno oraz Szlembark (l 325 lub 1335 r.), Tylmanową (1336 r.), Rabkę (1364 r.). W roku 1348 miała miejsce lokacja Krościenka.
Duży wpływ na rozwój osadnictwa w Gorcach, jak i całych Beskidach, mieli pasterze wołoscy, wędrujący z Bałkanów na zachód szczytami Karpat ze stadami owiec i kóz, w poszukiwaniu dogodnych terenów wypasu. Na Sądecczyznę pierwsi Wołosi przybyli w roku 1406. Przywilej lokacyjny Ochotnicy z 1416 r. (osadźca nazywał się Dawid Wołoch) wyraźnie wskazuje, iż była ona typową wsią o wołoskim charakterze gospodarki.
Wołosi zasymilowali się z miejscową ludnością i istotnie przekształcili gorczańską przyrodę. W sposób szeroki i niekontrolowany wypalano lub karczowano lasy pod tereny wypasowe i uprawy - na grzbietach, a także w otoczeniu głównych dolin. W nazewnictwie Gorców do wołoskich tradycji nawiązują: Kiczora, Magurka, Przysłop, Turbacz lub Trubacz, Bardo, Kowaniec, Kotelnica, Borysówka, Fiedorówka, Muszyna, Przehyba, Forędowa czy Kudów.
W XV w. starostwem nowotarskim rządzili Ratułdowie, a w XVI w. - rodzina Pieniążków herbu Odrowąż. W końcu tego stulecia powstała wieś Pyzówka. Wokół Rabki skupiały się: Chabówka, Ponice, Rdzawka, Rokiciny, Raba Wyżną, Bielanka i Sieniawa, należące do 1770 r. do powiatu szczyrzyckiego, a zarządzane przez Przyłęskich i Strzemeskich. Po drugiej stronie Gorców Lubomirscy utworzyli w 1607 roku tzw. Klucz Porębski, do którego weszły - oprócz Poręby Wielkiej - Mszana Górna, Lubomierz, Konina, Niedźwiedź, Podobin, Łetowe, Łostówka, Zawada i Wirów.
Był to okres rozwoju przemysłu w Gorcach, o czym świadczą do dziś zachowane nazwy. Na przykład Hucisko w Koninkach to rejon dawnej huty żelaza, a na Limierzyskach na pn. stokach Turbacza stały piece do wypalania węgla drzewnego i pędzenia smoły (surowcem było drewno bukowe). W Ochotnicy rozwinęło się wytwarzanie płótna i sukna, a także produkcja oleju lnianego - prawdopodobnie przeniesiona tu z Rusi Szlachtowskiej na pograniczu Małych Pienin i Beskidu Sądeckiego.
Trudne warunki klimatycznie sprzyjały bardziej gospodarce pasterskiej niż rolnictwu. Tym niemniej w XVI i XVII w. powstawały na obrzeżu Gorców folwarki, a wraz z nimi pojawiła się gospodarka pańszczyźniana, budząca wkrótce niezadowolenie poddanych. W XVII w. okrutne rządy Komorowskich w starostwie nowotarskim niejednokrotnie wywoływały bunty chłopów i otwarte walki w otoczeniu Nowego Targu. Podobnie działo się w starostwie czorsztyńskim, którym kierowali żelazną ręką Baranowscy. Obydwa starostwa szczególnie ucierpiały w połowie XVII w. m.in. wskutek działań wojennych (najazd Szwedów) i nadmiernych kontrybucji. W czerwcu ł 651 r. Aleksander Kostka Napierski wyruszył z oddziałami górali z Nowego Targu. Po trzech dniach - przeszedłszy przez Bukowinę Waksmundzką i Lubań - zajął Zamek Czorsztyński. Pod nieobecność wojsk królewskich (był to okres bitwy pod Beresteczkiem) do walki z Napierskim przystąpiło wojsko Państwa Muszyńskiego (włości biskupów krakowskich). Wyparty z zamku i ujęty, Kostka Napierski wraz z towarzyszami został stracony w Krakowie.
Wyrazem buntu przeciwko gospodarce pańszczyźnianej i góralskiej nędzy było zbójnictwo. Pod koniec XVI w. Klap z Ochotnicy i Bródka z Tylmanowej walczyli w zbójnickiej kompanii Wasyla z Łabowej. Na początku XVII w. zbójnikiem był niejaki Balcer, syn sołtysa Macieja Ochotnickicgo. Około 1620 r. w grupie zbójników Grzegorza Kępy z Zagórskiej Woli przebywali bracia Chlipawczyki, Błażej Janczura i Marcin Rusnak - wszyscy z Ochotnicy. Szczególnie potoczyły się losy zbójnika Andrzeja Sawki z Ochotnicy. Najpierw został przez Napierskiego ocalony od szubienicy w Nowym Targu, a potem amnestię zapewnił mu udział w walkach przeciwko Szwedom. Najsłynniejszym gorczańskim zbójnikiem był jednak Józef Baczyński. Działał on w różnych częściach Beskidów, ale chronił się i zimował zawsze w Ochotnicy - aż do czasu schwytania go i stracenia w 1736 r. na zamku w Lanckoronie.
W czasie walk o tron Polski w 1734 r. podgorczańskie wsie splądrowali Kozacy, sprowadzeni tutaj przez Teodora Lubomirskicgo. W rejonie Gorców walczyli konfederaci barscy, a niektórzy właśnie tu schronili się po klęsce. Podobno rodziny Ostrowskich, Jaworskich i Bielawskich z Ochotnicy to potomkowie konfederatów.
Tereny te zostały zaanektowane przez Austrię w 1770 r., na dwa lata przed I rozbiorem Polski. Od 1782 roku Gorce wchodzą w skład cyrkułu nowosądeckiego, tylko Rabka i jej okolice należały do cyrkułu wadowickiego.
Rząd austriacki w latach 1782 i 1786 wydał istotne dla chłopów patenty, ograniczające pańszczyznę. Równocześnie wprowadzono masowe pobory do wieloletniej służby wojskowej. W l 794 roku w armii Tadeusza Kościuszki w randze porucznika walczył dziedzic Ochotnicy M. A. Kołodziejski. Znaczne zmiany następowały w stosunkach własnościowych. Z królewszczyzn oraz skonfiskowanych majątków' klasztornych utworzono tzw. dobra kameralne. leli zarządcy domagali się ponownego powiększenia pańszczyzny. Chłopów pozbawiono prawa do dziedzicznego użytkowania polan oraz możliwości wypasu bydła w lasach. Spowodowało to w latach 1803-1814 liczne zatargi górali z dworem. Szczególnie aktywnie domagały się swoich praw: Waksmund, Ochotnica, Maniowy i Kluszkowce. W latach 1819-24 dobra kameralne zostały rozprzedane. W ten sposób właścicielami Niwy, Obidowej, Klikuszowej, Pyzówki i Nowego Targu stali się Stadniccy; Czorsztyn, Hałuszową, Krośnicę i Kluszkowce kupili Drohojowscy, a Krościenko, Grywałd i Tylkę - Grossowie. Ci ostatni niebawem uruchomili uzdrowisko w Krościenku. Także w l połowie XIX wieku rozpoczęła się działalność leczniczo-uzdrowiskowa w Rabce. Znaczny wpływ na głoszenie i realizację haseł niepodległościowych w Gorcach i na całym Podhalu wywarł pobyt poety, konspiratora, uczestnika ataku na Belweder - Seweryna Goszczyriskiego. Po powstaniu listopadowym schronił się w Mikołajowicach pod Tarnowem, skąd w 1832 r. na zaproszenie Leona Tetmajera przybył do Łopusznej. Tutejszy dworek stał się wkrótce ośrodkiem myśli patriotycznej całego Podhala.
W rewolucji w Galicji w latach 1846-48 brali udział m.in. Ksawery i Wincenty Kołodziejscy z Ochotnicy. W 1863 r. w powstaniu styczniowym walczyli August i Stanisław Tetmajerowie oraz Władysław Kędzierski (jako kurier gen. Langiewicza) - wszyscy trzej także z Ochotnicy. Gdy wybuchła l wojna światowa, w szeregi Legionów Polskich wstąpili z Ochotnicy bracia Misiowie, Józef Chochorowski, Józef Majewski. Stanisław Sugocki, Józef Chrobak, Stanisław Witold Kołodziejski. Ten ostatni - oficer J Brygady, utalentowany artysta malarz - zginał w 1915 r. w bitwie pod Zernikami. Dekretem z kwietnia 1848 r. młody cesarz Franciszek Józef ogłosił zniesienie pańszczyzny w Galicji i uwłaszczenie chłopów. Proces ten miał zakończyć się w ciągu 10 lat, jednak znacznie dłużej trwało regulowanie kwestii serwitutów, to jest prawa chłopów do korzystania z własności dworu (i odwrotnie), np. pobierania drewna na opał. Lasy generalnie pozostały własnością dworu, ale przecież górale w ogromnym stopniu z nich korzystali, a związane z tym zasady były drobiazgowo opisywane już w akcie lokacji wsi na prawie wołoskim. W nowej sytuacji chłopi chcieli utrzymania starych uprawnień, zaś dwór szukał możliwości zrekompensowania sobie strat ponoszonych w wyniku uwłaszczenia chłopów. W lasach tak pociętych polanami jak gorczańskie, wynikały dodatkowe problemy, np. przepędzanie chłopskich owiec przez pański las. Dziedzic z Ochotnicy A. Tetmajer w 1876 r. podpisał aż 344 umowy indywidualne z chłopami, zrzekając się na ich rzecz polan, "przylasków" i "wyrobisk".
Jeszcze całkiem niedawno górale z Kamienicy nie zgodzili się na powiększenie Gorczańskiego Parku Narodowego, o ile nie zachowają uprawnień przyznanych im przez Maksymiliana Marszałkowicza (patrz hasło "Kamienica"), z których korzystają do dziś, mimo formalnego zniesienia serwitutów po II wojnie. Po uwłaszczeniu chłopów, w związku z pogorszeniem się sytuacji ekonomicznej ziemiaństwa, rozpoczęła się rabunkowa gospodarka w lasach. Najchętniej wycinano jodły. Zręby zalesiane były świerkiem, dającym najszybszy przyrost masy drzewnej, ale mało odpornym na choroby i szkodniki. Skutki ówczesnych działań obserwujemy w Gorcach obecnie. Postępujące w II połowic XIX w. rozdrobnienie własności leśnej także nie sprzyjało dobrej gospodarce. Po zbudowaniu linii kolejowych eksploatacja lasów jeszcze bardziej się nasiliła. Na przełomie XIX i XX w. największe połacie lasów w Gorcach należały do hrabiego Starzeńskicgo, Spółki Akcyjnej Fabryki Celulozy w Żylinie oraz Węglowej Spółki Akcyjnej "Saturn" w Sosnowcu. W latach 1907-30 masowo pozyskiwano drewno w dolinie Kamienicy. Stosowano tzw. rębnię zupełną - "wagnerowską", zrębami o szerokości 30 m na całej długości stoków. W końcu XIX w. oprócz owiec wypasano na halach duże ilości wołów, zaś u podnóży Gorców rozwinęła się znacznie hodowla koni. W okolicach Rabki rozpowszechnione było tkactwo. Nowy Targ słynął z garbarzy, kuśnierzy, ślusarzy i kowali. W Klikuszowej można było zamówić koła, a w Obidowej, Ostrowsku, Knurowie i Mizernej - koszyki. W Rabce, Tylmanowej i Kamienicy działały zakłady metalowe. Z mioteł słynęło Ostrowsko. Duże tartaki istniały w Nowym Targu, Rabce, Krościenku oraz Ochotnicy. Ponadto w Nowym Targu i okolicy na dużą skalę eksploatowano żwir i piaski rzeczne. Słynne jarmarki odbywały się w Nowym Targu, Rabce i Krościenku. Już od połowy XIX w. w związku z trudną sytuacją ekonomiczną miała miejsce duża emigracja zarobkowa z powiatu nowotarskiego, głównie do USA, Prus i Danii. Stan oświaty i kultury był bardzo niski. Młodzież z terenu Gorców chcąc się kształcić powyżej poziomu podstawowego musiała wyjeżdżać do Krakowa, Tarnowa lub Nowego Sącza. W Nowym Targu dopiero w 1904 r. otwarto pierwsze gimnazjum. Powstawały też Oddziały Towarzystwa Szkoły Ludowej: w 1892 r. w Nowym Targu i w 1902 r. w Krościenku.
Sytuacja gospodarcza niewiele poprawiła się po odzyskaniu niepodległości. Dużemu przeludnieniu wsi towarzyszyło znaczne rozdrobnienie gospodarstw chłopskich. Duże bezrobocie w niewielkim jedynie stopniu mogło poprawić zatrudnienie w kamieniołomach w Kluszkowcach, cegielni w Nowym Targu czy młynach i tartakach, istniejących w wielu gorczańskich miejscowościach.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz