Pierwsze ślady bytności człowieka na terenie Sądecczyzny wiązały się z przejściowymi falami osadniczymi epoki mezolitu (9000-2500 lat p.n.e.). Ślady takie odnaleziono na stanowisku archeologicznym w Nowym Sączu. W epokach brązu i żelaza teren Karpat Zachodnich zamieszkiwała rolnicza ludność kultury łużyckiej.
Największy rozkwit osadnictwa tej kultury przypada na okres halsztacki (650-400 lat p.n.e.) oraz początek okresu lateńskiego. Kotlina Sądecka i dolina Dunajca stanowiły wówczas jeden z głównych regionów karpackiego osadnictwa.
Jednym z najznaczniejszych znalezisk z tego okresu jest grodzisko w Maszkowicach. Rozpad wspólnoty pierwotnej mający miejsce pod koniec okresu halsztackiego zmienił charakter sieci osadniczej. W miejsce dotychczasowych dużych grodów zaczęły powstawać małe gródki zamieszkiwane przez niewielkie samowystarczalne społeczności. Na terenie Kotliny Sądeckiej odległości pomiędzy osadami wynosiły od 5 do 18 km co zapewne pozwalało na szybkie przekazywanie informacji. Kotlinę zamykał gródek w Zabrzeży oraz grody w Marcinkowicach, Kurowie i Białej Wodzie. Ludność kultury łużyckiej zamieszkiwała tu do II w. p.n.e., czyli znacznie dłużej niż wewnątrz Karpat, gdzie egzystowała do IV w. p.n.e. Kolejne wieki przynoszą osadnictwo kultury puchowskiej okresu lateńskiego (ok. 400 p.n.e. - pocz. n.e.).
Kultura ta przenikała z południowej strony Karpat poprzez szlaki handlowe wiodące dolinami niektórych rzek, w tym przypadku Dunajca. Znaleziska z nią związane występują m.in. w grodzisku w Maszkowicach.
Początek naszej ery to regres osadniczy na terenie Karpat. Dopiero w 2 połowie V oraz w VI w. napłynęła tu ludność słowiańska, a od VII-VIII w. w dolinie Dunajca następuje intensyfikacja osadnictwa. Pod koniec VIII i na początku IX w. istnieją już liczne grody prowadzące ze sobą ożywioną wymianę handlową Istnieje przypuszczenie, że ludność zasiedlająca Kotlinę Sądecką należała do ponadplemiennego związku Lędzian, choć nie brak też zdań, że zamieszkiwali tu Wiślanie. Granica zasięgu jednych i drugich jest trudna do sprecyzowania na tym terenie. Od południa graniczyli oni z silnym i nowocześnie zorganizowanym Państwem Wielkomorawskim, które pod koniec IX w. wywierało duży wpływ na sąsiednie tereny zachodniej Słowiańszczyzny i zmusiło księcia Wiślan do przyjęcia chrztu. Pierwsza połowa X w. to zdecydowana ekspansja czeska na północ, powstrzymana pod koniec X w. przez Bolesława Chrobrego. Od tego okresu interesujące nas tereny stały się jednym z głównych regionów nowo powstającego państwa polskiego. Ich rangę podniosło niewątpliwie przeniesienie stolicy do Krakowa za czasów panowania Kazimierza Odnowiciela (1034-58).
Nowy system administracyjny, zmiany systemu obronnego i zmiany przebiegów szlaków handlowych często kreowały nowe ośrodki i przyczyniały się do upadku starych. Przykładem może być tu gród w Naszacowicach pełniący w X-XII w. kluczową rolę na szlaku doliny Dunajca. Na przełomie wieku XII i XIII szlak handlowy i osadnictwo przesuwają się w dolinę Popradu, przez co zyskuje na znaczeniu, założony przez Bolesława Wstydliwego Stary Sącz. Z kolei po ożywieniu szlaku doliną Kamienicy na przełęcz Tylicką czołowąrolę zaczyna odgrywać, założony w 1292 r. przez Wacława Czeskiego, Nowy Sącz.
Wraz z tymi zmianami przenosiła się siedziba kasztelanii sądeckiej. Poważne zniszczenia miast i osiedli spowodowały trzy najazdy tatarskie w XIII w. Z tego okresu pochodzą zapiski o schronieniu się Kingi, żony Bolesława Wstydliwego w zamku pienińskim. Poważne nasilenie osadnictwa na terenie Beskidu Sądeckiego nastąpiło w XIII i XIV w. Dużą rolę odegrały tu klaryski ze Starego Sącza od 1280 r. gospodarujące na terenie Kotliny Sądeckiej oraz biskupi krakowscy kolonizujący "państwo muszyńskie". Z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w XIV w. lokowano miasta: Piwniczną, Muszynę i Miastko (Tylicz).
Traktu prowadzącego na Węgry wzdłuż doliny Popradu strzegły warowne zamki w Kadczy, Rytrze i Muszynie. Ciągnął się on dalej na południe do doliny Wagu a wraz nią do doliny Dunaju. Odgałęzieniem prowadzącym doliną Torysy można było dostać się do Koszyc. Trakt przez Przełęcz Tylicką biegł do Bardiowa i dalej do Preszowa i Koszyc. Natomiast tradycyjny trakt doliną Dunajca z czasem stał się tylko wariantem traktu popradzkiego. Z Nowego Sącza na północ i pn.-wsch. biegły szlaki do Sandomierza, Torunia i Gdańska oraz na Ruś, na wschód ciągnął się trakt do Biecza i dalej do Przemyśla.
Pierwsza kolonizacja prowadzona była na prawie niemieckim. Rozwój gospodarki rolnej w XIV w. powoduje, że powiększają się połacie wykarczowanych lasów. Prowadzono również pierwsze prace nad pozyskiwaniem surowców mineralnych. Od początku XV w. wzdłuż łuku Karpat zaczęli napływać tu pasterze wołoscy, a z czasem, po wymieszaniu się ich z ludnością miejscową, powstała nowa grupa etniczna zasiedlająca wsie w głębi gór, na wschód od doliny Popradu oraz w okolicach Szlachtowej. Wsie zakładane dla nich podlegały tzw. prawu wołoskiemu niosącemu, odmienną od dotychczasowej, organizację gospodarki pasterskiej oraz nowe zwyczaje i obrzędy. Wiele dawnych wsi przeniesiono z prawa niemieckiego na wołoskie. Od południa silnie zaznaczały się wpływy etniczne słowackie i węgierskie.
Reformy administracyjne w XV w. wprowadziły starostwa na miejsce kasztelanii. Zachodnia część opisywanego terenu znalazła się w zasięgu starostwa czorsztyńskiego, wschodnia podlegała staroście muszyńskiemu, natomiast północna nowosądeckiemu.
W XV i XVI w. Stary i Nowy Sącz stały się poważnymi ośrodkami życia kulturalnego. Mecenat mieszczaństwa sprzyjał rozwojowi malarstwa i rzeźbiarstwa. Powstawały liczne obrazy tzw. sądecko-spiskiej szkoły malarskiej oraz sądeckie Madonny z Dzieciątkiem (np. Madonna z Krużlowej). Wielu Sądecczan studiowało na Akademii Krakowskiej. Rozwijał się ruch reformatorski, głównie za sprawą Stanisława Frankowskiego - przywódcy dwubożan czyli dyteistów małopolskich (odłam kalwinów), który działał w Nowym Sączu w 2 połowie XVI w. Ośrodek kalwinizmu istniał również m.in. w Nawojowej.
Rozwijała się produkcja- w Starym Sączu saletry i terpentyny a w Piwnicznej sukna. Pozyskiwano kruszce w rejonie Barcic i Złotego Potoku, Tylmanowej oraz nad Sopotnickim Potokiem, a także koło Łącka i Maszkowic. W Nowym Sączu pracowały 4 hamernie, rozwijało się garncarstwo oraz produkowano piwo. Na terenie dóbr biskupów krakowskich pracowały 4 huty szkła, produkowano smołę i węgiel drzewny, pozyskiwano drewno.
Od połowy XVII w. na skutek wojen, epidemii i klęsk żywiołowych następuje upadek gospodarczy oraz wyludnianie się miast i wsi. Krwawe walki o Nowy Sącz rozegrały się w 1655 r. Po niespełna trzymiesięcznej okupacji załoga szwedzka została rozbita przez siły powstańcze złożone z mieszczan, chłopów, szlachty oraz biskupich dragonów i piechoty spiskiej. W 1657 r. książe Rakoczy, sojusznik Szwedów, najechał i spustoszył Ziemię Sądecką.
Wiek XVII to również rozwój zbiegostwa chłopów i zbójnictwa, zwłaszcza w okolicach Krynicy. Słynnymi przywódcami zbójnickimi byli m.in. Wasyl Czepiec i Andrzej Kwoczka. W Muszynie istniał specjalny sąd skazujący pojmanych zbójców na śmierć i utrzymujący etatowego kata.
Ostrzejszą formą wypowiedzenia posłuszeństwa były bunty i powstania chłopskie zwłaszcza powstanie pod wodzą Kostki Napierskiego w 1651 r., kiedy to siły chłopskie przejściowo opanowały zamek czorsztyński. Powstanie to zostało spacyfikowane przez wojska biskupie m.in. przez oddziały klucza murzyńskiego. W roku 1683 przez dolinę Dunajca przemaszerowały wojska Jana III Sobieskiego powracające po wiktorii wiedeńskiej. W Starym Sączu na króla oczekiwała królowa Marysieńka.
Na początku wieku XVIII Sądecczyzna doświadczyła walk pomiędzy stronnikami Stanisława Leszczyńskiego i poplecznikami Sasów. Częste przemarsze i grabieże obcych wojsk pogłębiły regres gospodarczy. Miary zniszczeń dopełniły walki w okresie konfederacji barskiej (1768-70) tłumionej przez wojska koronne i rosyjskie. W dniu 20.11.1770 roku pod pozorem wprowadzenia kordonu sanitarnego dla ochrony przed zarazą, a także powołując się na rzekome prawa Węgier do Sądecczyzny i Podhala, Austria zagarnęła południową część Małopolski, w tym cały Beskid Sądecki. Centrum administracji zaanektowanych terenów stał się na krótko Stary Sącz. W dwa lata później, we wrześniu 1772 r., cały południowy skraj Rzeczypospolitej wszedł w skład zaboru austriackiego. Rząd austriacki skonfiskował dobra królewskie i klasztorne tworząc tzw. dobra kameralne.
Zgodnie z polityką kościelną cesarza Józefa II większość zakonów uległa kasacji. Zlikwidowane zostały starostwa, a centrum miejscowej administracji stał się po 1784 r. cyrkuł nowosądecki. Zaczęli napływać koloniści niemieccy - chłopi i urzędnicy dla których rząd cesarski budował nowe, geometrycznie rozplanowane osiedla. Lokowano je najczęściej na terenach zlikwidowanych majątków kościelnych. Zarządzeniem nowych władz porządkowano sprawy sanitarne (wynoszenie cmentarzy poza obręb miast), budowano nowe drogi oraz regulowano przebieg starych. Część obiektów sakralnych zostało zaanektowanych na potrzeby władz.
Kłopoty finansowe rządu austriackiego spowodowały, że na początku XIX w. wiele miejscowości, niegdyś królewskich czy klasztornych, zostało wystawionych na licytację i tą drogą znalazło nowych nabywców. Rabacja chłopska 1846 r. rozgrywała się na terenach położonych bardziej na północ i nie przyniosła opisywanym terenom większych strat. W 1848 r., dla pozyskania chłopów, rząd cesarski ogłosił zniesienie pańszczyzny.
Duże znaczenie dla rozwoju miejscowości położonych w dolinie Popradu miało przeprowadzenie linii kolejowej wiodącej z Tarnowa do Budapesztu w 1876 r. Spowodowało to zwiększony napływ kuracjuszy do uzdrowisk, które zaczęły funkcjonować tu w I poł. XIX w. Największe znaczenie z uzdrowisk popradzkich osiągnęły pod koniec XIX w. Krynica i Żegiestów.
Wybudowanie odgałęzienia kolei do Krynicy w 1911 r. dodatkowo podniosło rangę i tak przodującego kurortu. Nieco w cieniu Krynicy pozostawała leżąca na skraju Pienin Szczawnica, której lata największej świetności przypadały na połowę XIX w. W latach międzywojennych dokonano nowych odwiertów w już istniejących kurortach, a do ich grupy dołączyły, dzięki odkryciu nowych źródeł Muszyna i Piwniczna. Cenne prace o sądeckich zdrojach napisali w XIX i XX w. Józef Dietl, Baltazar Hacquet, Władysław Szajnocha i Ludwik Zejszner. W 1914 r. Rudolf Zuber odkrył w Krynicy nowy rodzaj stężonej szczawy, która została opisana jako osobna kategoria wody mineralnej.
Główne fronty I wojny światowej szczęśliwie ominęły Beskid Sądecki. Impet rosyjskiego natarcia w listopadzie 1914 r. pozwolił armii carskiej zająć tereny aż do Limanowej, z której wyparto Rosjan na początku grudnia. Echem tych wydarzeń był marsz Legionów Polskich przez Kamienicę i Łącko w dół Dunajca, a następnie nawiązanie kontaktu z oddziałami nacierającymi spod Rytra na Stary Sącz. Po oskrzydleniu Rosjan w dniu 11.12.1914 pod Trzetrzewiną zmuszono ich do wycofania się z Nowego Sącza w dzień później. Kolejne działania, a zwłaszcza wielka bitwa gorlicka, toczyły się już tylko na terenach położonych dalej na wschód.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę na terenie Beskidu Sądeckiego przywrócono granicę przedrozbiorową, z tym że po jej południowej stronie pojawił się nowy sąsiad - Czechosłowacja. W latach 1918-20 dużą część zachodniej Łemkowszczyzny objął łemkowski ruch narodowościowy z ośrodkiem we Florynce. Wysuwano postulaty m.in. powołania organizmu politycznego i administracyjnego, który zapewniły by Łemkom swobody społeczno-polityczne i autonomię. Odzywały się głosy nawołujące do zjednoczenia północnej Łemkowszczyzny z Czechosłowacją. W rezultacie utworzono Ruską, Ludową Republikę Łemków, która w okresie od listopada 1918 r. do marca 1920 r. ustanawiała prawa, powołała władzę wykonawczą oraz przeprowadziła wybory do łemkowskich "gromadzkich rad narodowych" na terenie powiatu nowosądeckiego i gorlickiego. Aresztowanie działaczy i ich osądzenie położyło kres działalności tego "państwa". Proces w Nowym Sączu doprowadził jednak do ich uniewinnienia, gdyż uznano że "nie mieli złej woli" oraz "spełniali wolę ludu".
W okresie między wojennym kwestię sporną pomiędzy Polską i Czechosłowacją stanowił teren tzw. Łopaty Polskiej i Łopaty Słowackiej położonych w zakolach Popradu. W listopadzie 1938 r., w rejonie Milika i Andrzejówki, żołnierze polscy pod osłoną pociągu pancernego przesunęli słupki graniczne. Z kolei na początku września 1939 r. wojska słowackie, przy boku armii niemieckiej, prowadziły działania wojenne przeciwko Polsce. Główne natarcie niemieckie na terenie Sądecczyzny wyszło z rejonu Czerwonego Klasztoru i zostało przeprowadzone przez 2 Tyrolską Dywizję Górską pod dowództwem gen. Feuersteina. Jednocześnie oddziały niemieckie i słowackie atakujące w rejonie Piwnicznej zostały odparte. Tereny Beskidu Sądeckiego leżały na styku obrony Armii "Kraków" i "Karpaty" i były obsadzone przez 2 Brygadę Górską i 24 Dywizję Piechoty.
W dniu 3.09.1939 r. nieprzyjaciel opanował większą część pasma Radziejowej, a w dniu 5.09. atakująca z rejonu Bardiowa 1 Bawarska Dywizja Górska zajęła Krynicę. W dniu 6.09. po uderzeniu dolinami Popradu i Kamienicy Nawojowskiej zostały zajęte przez Niemców - Stary i Nowy Sącz. W dniu 7.09. Armie "Kraków" i "Karpaty" połączone w jedną Armię "Małopolska" wycofały się z terenu Sądecczyzny. Okres okupacji hitlerowskiej przyniósł czynny opór ludności polskiej zamieszkującej Ziemię Sądecką. M.in. już 10.11.1939 r. w Piwnicznej zawiązała się komórka Związku Walki Zbrojnej pod dowództwem Jana Polańskiego - "Lisa". W marcu 1941 r. oddział "Lisa" liczył już 250 osób, natomiast w sierpniu 1944 r. został włączony wskład 9 kompanii 1 Pułku Strzelców Podhalańskich dowodzonej przez Juliana Zubka - "Tatara". Wcześniej, od października 1939 r. do marca 1940 r., "Tatar" współorganizował i ochraniał szlak kurierski biegnący przez Kosarzyska i Eliaszówkę do Budapesztu.
Działalnością kurierską i przerzutową zajmowali się liczni mieszkańcy Piwnicznej i okolic. Głównym motorem działań kurierskich był Paweł Liber - "Sprytny". Otwartą walkę partryzancką podjęto tu dość późno aby nie komplikować działalności kurierskiej. Największe nasilenie akcji zbrojnych AK przypada na okres od sierpnia 1944 r. do stycznia 1945 r. Obok oddziałów AK ("Tatara", "Zawiszy", "Adama") działali tu partyzanci sowieccy (grupa "Aloszy", zgrupowanie im. Czapajewa), oddziały Batalionów Chłopskich ("Burzy", "Juhasa") oraz partyzantka PPS-GL.
Hitlerowcy terroryzowali miejscową ludność licznymi wywózkami i egzekucjami. Zbiorowe rozstrzeliwania miały miejsce m.in. w Młodowie, Piwnicznej, Starym Sączu i Nowym Sączu.
W styczniu 1945 r. nacierające od strony Gorlic oraz wzdłuż Popradu i Kamienicy wojska IV Frontu Ukraińskiego, dowodzone przez I. Pietrowa i A. Jeremienkę, wparły Niemców z terenu Beskidu Sądeckiego. W dniu 20.01.1945 r. wkroczyły one do Nowego Sącza, 22.01. do Krynicy a 23.01. do Piwnicznej i Starego Sącza.
Okres powojenny władza ludowa rozpoczęła od wysiedleń ludności łemkowskiej. Pierwsza fala przesiedleń na teren Ukrainy w 1945 r. była skutkiem prosowieckiej agitacji prowadzonej tuż po wkroczeniu Armii Czerwonej. Pretekstem do wywózki pozostałych Łemków na Ziemie Odzyskane w 1947 r. było oskarżenie o sprzyjanie UPA, pomimo że działała ona w Bieszczadach i wschodniej części Beskidu Niskiego. Do opuszczonych wsi w dolinie Popradu i na wschód od niej oraz na Rusi Szlachtowskiej napłynęli osadnicy z Pogórza, Podhala i innych części Beskidów. Po 1956 roku tylko nieliczni z wysiedlonych powrócili do swoich domostw.
W roku 1956 mieszkańcy Sądecczyzny podjęli niespotykaną na owe czasy samorządową inicjatywę gospodarczą nazwaną później przez władze "Eksperymentem Sądeckim". W dniu 9.05.1958 r. Rada Ministrów PRL podjęła nawet stosowną uchwałę, dzięki której przeznaczone zostały środki na rozbudowę infrastruktury Nowego Sącza, budowę sieci dróg, rozwój funkcji uzdrowiskowych i turystycznych miejscowości Beskidu Sądeckiego. Ponadto uporządkowano gospodarkę leśną oraz rozwinięto uprawę warzyw i sadownictwo. Otwarto drogowe przejście graniczne Piwniczna/Mniszek.
Zaradność i gospodarność Sądeczan, obok niewątpliwych walorów krajobrazowych i przyrodniczych, czyni ten zakątek Polski szczególnie atrakcyjnym dla turystycznych wojaży. Od roku 1975 Beskid Sądecki oraz okalające go grupy górskie należą do nowo powstałego województwa nowosądeckiego, natomiast od roku 1992 na obszarze Beskidu Sądeckiego graniczymy z nowym państwem, niepodległą Słowacją.
Największy rozkwit osadnictwa tej kultury przypada na okres halsztacki (650-400 lat p.n.e.) oraz początek okresu lateńskiego. Kotlina Sądecka i dolina Dunajca stanowiły wówczas jeden z głównych regionów karpackiego osadnictwa.
Jednym z najznaczniejszych znalezisk z tego okresu jest grodzisko w Maszkowicach. Rozpad wspólnoty pierwotnej mający miejsce pod koniec okresu halsztackiego zmienił charakter sieci osadniczej. W miejsce dotychczasowych dużych grodów zaczęły powstawać małe gródki zamieszkiwane przez niewielkie samowystarczalne społeczności. Na terenie Kotliny Sądeckiej odległości pomiędzy osadami wynosiły od 5 do 18 km co zapewne pozwalało na szybkie przekazywanie informacji. Kotlinę zamykał gródek w Zabrzeży oraz grody w Marcinkowicach, Kurowie i Białej Wodzie. Ludność kultury łużyckiej zamieszkiwała tu do II w. p.n.e., czyli znacznie dłużej niż wewnątrz Karpat, gdzie egzystowała do IV w. p.n.e. Kolejne wieki przynoszą osadnictwo kultury puchowskiej okresu lateńskiego (ok. 400 p.n.e. - pocz. n.e.).
Kultura ta przenikała z południowej strony Karpat poprzez szlaki handlowe wiodące dolinami niektórych rzek, w tym przypadku Dunajca. Znaleziska z nią związane występują m.in. w grodzisku w Maszkowicach.
Początek naszej ery to regres osadniczy na terenie Karpat. Dopiero w 2 połowie V oraz w VI w. napłynęła tu ludność słowiańska, a od VII-VIII w. w dolinie Dunajca następuje intensyfikacja osadnictwa. Pod koniec VIII i na początku IX w. istnieją już liczne grody prowadzące ze sobą ożywioną wymianę handlową Istnieje przypuszczenie, że ludność zasiedlająca Kotlinę Sądecką należała do ponadplemiennego związku Lędzian, choć nie brak też zdań, że zamieszkiwali tu Wiślanie. Granica zasięgu jednych i drugich jest trudna do sprecyzowania na tym terenie. Od południa graniczyli oni z silnym i nowocześnie zorganizowanym Państwem Wielkomorawskim, które pod koniec IX w. wywierało duży wpływ na sąsiednie tereny zachodniej Słowiańszczyzny i zmusiło księcia Wiślan do przyjęcia chrztu. Pierwsza połowa X w. to zdecydowana ekspansja czeska na północ, powstrzymana pod koniec X w. przez Bolesława Chrobrego. Od tego okresu interesujące nas tereny stały się jednym z głównych regionów nowo powstającego państwa polskiego. Ich rangę podniosło niewątpliwie przeniesienie stolicy do Krakowa za czasów panowania Kazimierza Odnowiciela (1034-58).
Nowy system administracyjny, zmiany systemu obronnego i zmiany przebiegów szlaków handlowych często kreowały nowe ośrodki i przyczyniały się do upadku starych. Przykładem może być tu gród w Naszacowicach pełniący w X-XII w. kluczową rolę na szlaku doliny Dunajca. Na przełomie wieku XII i XIII szlak handlowy i osadnictwo przesuwają się w dolinę Popradu, przez co zyskuje na znaczeniu, założony przez Bolesława Wstydliwego Stary Sącz. Z kolei po ożywieniu szlaku doliną Kamienicy na przełęcz Tylicką czołowąrolę zaczyna odgrywać, założony w 1292 r. przez Wacława Czeskiego, Nowy Sącz.
Wraz z tymi zmianami przenosiła się siedziba kasztelanii sądeckiej. Poważne zniszczenia miast i osiedli spowodowały trzy najazdy tatarskie w XIII w. Z tego okresu pochodzą zapiski o schronieniu się Kingi, żony Bolesława Wstydliwego w zamku pienińskim. Poważne nasilenie osadnictwa na terenie Beskidu Sądeckiego nastąpiło w XIII i XIV w. Dużą rolę odegrały tu klaryski ze Starego Sącza od 1280 r. gospodarujące na terenie Kotliny Sądeckiej oraz biskupi krakowscy kolonizujący "państwo muszyńskie". Z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w XIV w. lokowano miasta: Piwniczną, Muszynę i Miastko (Tylicz).
Traktu prowadzącego na Węgry wzdłuż doliny Popradu strzegły warowne zamki w Kadczy, Rytrze i Muszynie. Ciągnął się on dalej na południe do doliny Wagu a wraz nią do doliny Dunaju. Odgałęzieniem prowadzącym doliną Torysy można było dostać się do Koszyc. Trakt przez Przełęcz Tylicką biegł do Bardiowa i dalej do Preszowa i Koszyc. Natomiast tradycyjny trakt doliną Dunajca z czasem stał się tylko wariantem traktu popradzkiego. Z Nowego Sącza na północ i pn.-wsch. biegły szlaki do Sandomierza, Torunia i Gdańska oraz na Ruś, na wschód ciągnął się trakt do Biecza i dalej do Przemyśla.
Pierwsza kolonizacja prowadzona była na prawie niemieckim. Rozwój gospodarki rolnej w XIV w. powoduje, że powiększają się połacie wykarczowanych lasów. Prowadzono również pierwsze prace nad pozyskiwaniem surowców mineralnych. Od początku XV w. wzdłuż łuku Karpat zaczęli napływać tu pasterze wołoscy, a z czasem, po wymieszaniu się ich z ludnością miejscową, powstała nowa grupa etniczna zasiedlająca wsie w głębi gór, na wschód od doliny Popradu oraz w okolicach Szlachtowej. Wsie zakładane dla nich podlegały tzw. prawu wołoskiemu niosącemu, odmienną od dotychczasowej, organizację gospodarki pasterskiej oraz nowe zwyczaje i obrzędy. Wiele dawnych wsi przeniesiono z prawa niemieckiego na wołoskie. Od południa silnie zaznaczały się wpływy etniczne słowackie i węgierskie.
Reformy administracyjne w XV w. wprowadziły starostwa na miejsce kasztelanii. Zachodnia część opisywanego terenu znalazła się w zasięgu starostwa czorsztyńskiego, wschodnia podlegała staroście muszyńskiemu, natomiast północna nowosądeckiemu.
W XV i XVI w. Stary i Nowy Sącz stały się poważnymi ośrodkami życia kulturalnego. Mecenat mieszczaństwa sprzyjał rozwojowi malarstwa i rzeźbiarstwa. Powstawały liczne obrazy tzw. sądecko-spiskiej szkoły malarskiej oraz sądeckie Madonny z Dzieciątkiem (np. Madonna z Krużlowej). Wielu Sądecczan studiowało na Akademii Krakowskiej. Rozwijał się ruch reformatorski, głównie za sprawą Stanisława Frankowskiego - przywódcy dwubożan czyli dyteistów małopolskich (odłam kalwinów), który działał w Nowym Sączu w 2 połowie XVI w. Ośrodek kalwinizmu istniał również m.in. w Nawojowej.
Rozwijała się produkcja- w Starym Sączu saletry i terpentyny a w Piwnicznej sukna. Pozyskiwano kruszce w rejonie Barcic i Złotego Potoku, Tylmanowej oraz nad Sopotnickim Potokiem, a także koło Łącka i Maszkowic. W Nowym Sączu pracowały 4 hamernie, rozwijało się garncarstwo oraz produkowano piwo. Na terenie dóbr biskupów krakowskich pracowały 4 huty szkła, produkowano smołę i węgiel drzewny, pozyskiwano drewno.
Od połowy XVII w. na skutek wojen, epidemii i klęsk żywiołowych następuje upadek gospodarczy oraz wyludnianie się miast i wsi. Krwawe walki o Nowy Sącz rozegrały się w 1655 r. Po niespełna trzymiesięcznej okupacji załoga szwedzka została rozbita przez siły powstańcze złożone z mieszczan, chłopów, szlachty oraz biskupich dragonów i piechoty spiskiej. W 1657 r. książe Rakoczy, sojusznik Szwedów, najechał i spustoszył Ziemię Sądecką.
Wiek XVII to również rozwój zbiegostwa chłopów i zbójnictwa, zwłaszcza w okolicach Krynicy. Słynnymi przywódcami zbójnickimi byli m.in. Wasyl Czepiec i Andrzej Kwoczka. W Muszynie istniał specjalny sąd skazujący pojmanych zbójców na śmierć i utrzymujący etatowego kata.
Ostrzejszą formą wypowiedzenia posłuszeństwa były bunty i powstania chłopskie zwłaszcza powstanie pod wodzą Kostki Napierskiego w 1651 r., kiedy to siły chłopskie przejściowo opanowały zamek czorsztyński. Powstanie to zostało spacyfikowane przez wojska biskupie m.in. przez oddziały klucza murzyńskiego. W roku 1683 przez dolinę Dunajca przemaszerowały wojska Jana III Sobieskiego powracające po wiktorii wiedeńskiej. W Starym Sączu na króla oczekiwała królowa Marysieńka.
Na początku wieku XVIII Sądecczyzna doświadczyła walk pomiędzy stronnikami Stanisława Leszczyńskiego i poplecznikami Sasów. Częste przemarsze i grabieże obcych wojsk pogłębiły regres gospodarczy. Miary zniszczeń dopełniły walki w okresie konfederacji barskiej (1768-70) tłumionej przez wojska koronne i rosyjskie. W dniu 20.11.1770 roku pod pozorem wprowadzenia kordonu sanitarnego dla ochrony przed zarazą, a także powołując się na rzekome prawa Węgier do Sądecczyzny i Podhala, Austria zagarnęła południową część Małopolski, w tym cały Beskid Sądecki. Centrum administracji zaanektowanych terenów stał się na krótko Stary Sącz. W dwa lata później, we wrześniu 1772 r., cały południowy skraj Rzeczypospolitej wszedł w skład zaboru austriackiego. Rząd austriacki skonfiskował dobra królewskie i klasztorne tworząc tzw. dobra kameralne.
Zgodnie z polityką kościelną cesarza Józefa II większość zakonów uległa kasacji. Zlikwidowane zostały starostwa, a centrum miejscowej administracji stał się po 1784 r. cyrkuł nowosądecki. Zaczęli napływać koloniści niemieccy - chłopi i urzędnicy dla których rząd cesarski budował nowe, geometrycznie rozplanowane osiedla. Lokowano je najczęściej na terenach zlikwidowanych majątków kościelnych. Zarządzeniem nowych władz porządkowano sprawy sanitarne (wynoszenie cmentarzy poza obręb miast), budowano nowe drogi oraz regulowano przebieg starych. Część obiektów sakralnych zostało zaanektowanych na potrzeby władz.
Kłopoty finansowe rządu austriackiego spowodowały, że na początku XIX w. wiele miejscowości, niegdyś królewskich czy klasztornych, zostało wystawionych na licytację i tą drogą znalazło nowych nabywców. Rabacja chłopska 1846 r. rozgrywała się na terenach położonych bardziej na północ i nie przyniosła opisywanym terenom większych strat. W 1848 r., dla pozyskania chłopów, rząd cesarski ogłosił zniesienie pańszczyzny.
Duże znaczenie dla rozwoju miejscowości położonych w dolinie Popradu miało przeprowadzenie linii kolejowej wiodącej z Tarnowa do Budapesztu w 1876 r. Spowodowało to zwiększony napływ kuracjuszy do uzdrowisk, które zaczęły funkcjonować tu w I poł. XIX w. Największe znaczenie z uzdrowisk popradzkich osiągnęły pod koniec XIX w. Krynica i Żegiestów.
Wybudowanie odgałęzienia kolei do Krynicy w 1911 r. dodatkowo podniosło rangę i tak przodującego kurortu. Nieco w cieniu Krynicy pozostawała leżąca na skraju Pienin Szczawnica, której lata największej świetności przypadały na połowę XIX w. W latach międzywojennych dokonano nowych odwiertów w już istniejących kurortach, a do ich grupy dołączyły, dzięki odkryciu nowych źródeł Muszyna i Piwniczna. Cenne prace o sądeckich zdrojach napisali w XIX i XX w. Józef Dietl, Baltazar Hacquet, Władysław Szajnocha i Ludwik Zejszner. W 1914 r. Rudolf Zuber odkrył w Krynicy nowy rodzaj stężonej szczawy, która została opisana jako osobna kategoria wody mineralnej.
Główne fronty I wojny światowej szczęśliwie ominęły Beskid Sądecki. Impet rosyjskiego natarcia w listopadzie 1914 r. pozwolił armii carskiej zająć tereny aż do Limanowej, z której wyparto Rosjan na początku grudnia. Echem tych wydarzeń był marsz Legionów Polskich przez Kamienicę i Łącko w dół Dunajca, a następnie nawiązanie kontaktu z oddziałami nacierającymi spod Rytra na Stary Sącz. Po oskrzydleniu Rosjan w dniu 11.12.1914 pod Trzetrzewiną zmuszono ich do wycofania się z Nowego Sącza w dzień później. Kolejne działania, a zwłaszcza wielka bitwa gorlicka, toczyły się już tylko na terenach położonych dalej na wschód.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę na terenie Beskidu Sądeckiego przywrócono granicę przedrozbiorową, z tym że po jej południowej stronie pojawił się nowy sąsiad - Czechosłowacja. W latach 1918-20 dużą część zachodniej Łemkowszczyzny objął łemkowski ruch narodowościowy z ośrodkiem we Florynce. Wysuwano postulaty m.in. powołania organizmu politycznego i administracyjnego, który zapewniły by Łemkom swobody społeczno-polityczne i autonomię. Odzywały się głosy nawołujące do zjednoczenia północnej Łemkowszczyzny z Czechosłowacją. W rezultacie utworzono Ruską, Ludową Republikę Łemków, która w okresie od listopada 1918 r. do marca 1920 r. ustanawiała prawa, powołała władzę wykonawczą oraz przeprowadziła wybory do łemkowskich "gromadzkich rad narodowych" na terenie powiatu nowosądeckiego i gorlickiego. Aresztowanie działaczy i ich osądzenie położyło kres działalności tego "państwa". Proces w Nowym Sączu doprowadził jednak do ich uniewinnienia, gdyż uznano że "nie mieli złej woli" oraz "spełniali wolę ludu".
W okresie między wojennym kwestię sporną pomiędzy Polską i Czechosłowacją stanowił teren tzw. Łopaty Polskiej i Łopaty Słowackiej położonych w zakolach Popradu. W listopadzie 1938 r., w rejonie Milika i Andrzejówki, żołnierze polscy pod osłoną pociągu pancernego przesunęli słupki graniczne. Z kolei na początku września 1939 r. wojska słowackie, przy boku armii niemieckiej, prowadziły działania wojenne przeciwko Polsce. Główne natarcie niemieckie na terenie Sądecczyzny wyszło z rejonu Czerwonego Klasztoru i zostało przeprowadzone przez 2 Tyrolską Dywizję Górską pod dowództwem gen. Feuersteina. Jednocześnie oddziały niemieckie i słowackie atakujące w rejonie Piwnicznej zostały odparte. Tereny Beskidu Sądeckiego leżały na styku obrony Armii "Kraków" i "Karpaty" i były obsadzone przez 2 Brygadę Górską i 24 Dywizję Piechoty.
W dniu 3.09.1939 r. nieprzyjaciel opanował większą część pasma Radziejowej, a w dniu 5.09. atakująca z rejonu Bardiowa 1 Bawarska Dywizja Górska zajęła Krynicę. W dniu 6.09. po uderzeniu dolinami Popradu i Kamienicy Nawojowskiej zostały zajęte przez Niemców - Stary i Nowy Sącz. W dniu 7.09. Armie "Kraków" i "Karpaty" połączone w jedną Armię "Małopolska" wycofały się z terenu Sądecczyzny. Okres okupacji hitlerowskiej przyniósł czynny opór ludności polskiej zamieszkującej Ziemię Sądecką. M.in. już 10.11.1939 r. w Piwnicznej zawiązała się komórka Związku Walki Zbrojnej pod dowództwem Jana Polańskiego - "Lisa". W marcu 1941 r. oddział "Lisa" liczył już 250 osób, natomiast w sierpniu 1944 r. został włączony wskład 9 kompanii 1 Pułku Strzelców Podhalańskich dowodzonej przez Juliana Zubka - "Tatara". Wcześniej, od października 1939 r. do marca 1940 r., "Tatar" współorganizował i ochraniał szlak kurierski biegnący przez Kosarzyska i Eliaszówkę do Budapesztu.
Działalnością kurierską i przerzutową zajmowali się liczni mieszkańcy Piwnicznej i okolic. Głównym motorem działań kurierskich był Paweł Liber - "Sprytny". Otwartą walkę partryzancką podjęto tu dość późno aby nie komplikować działalności kurierskiej. Największe nasilenie akcji zbrojnych AK przypada na okres od sierpnia 1944 r. do stycznia 1945 r. Obok oddziałów AK ("Tatara", "Zawiszy", "Adama") działali tu partyzanci sowieccy (grupa "Aloszy", zgrupowanie im. Czapajewa), oddziały Batalionów Chłopskich ("Burzy", "Juhasa") oraz partyzantka PPS-GL.
Hitlerowcy terroryzowali miejscową ludność licznymi wywózkami i egzekucjami. Zbiorowe rozstrzeliwania miały miejsce m.in. w Młodowie, Piwnicznej, Starym Sączu i Nowym Sączu.
W styczniu 1945 r. nacierające od strony Gorlic oraz wzdłuż Popradu i Kamienicy wojska IV Frontu Ukraińskiego, dowodzone przez I. Pietrowa i A. Jeremienkę, wparły Niemców z terenu Beskidu Sądeckiego. W dniu 20.01.1945 r. wkroczyły one do Nowego Sącza, 22.01. do Krynicy a 23.01. do Piwnicznej i Starego Sącza.
Okres powojenny władza ludowa rozpoczęła od wysiedleń ludności łemkowskiej. Pierwsza fala przesiedleń na teren Ukrainy w 1945 r. była skutkiem prosowieckiej agitacji prowadzonej tuż po wkroczeniu Armii Czerwonej. Pretekstem do wywózki pozostałych Łemków na Ziemie Odzyskane w 1947 r. było oskarżenie o sprzyjanie UPA, pomimo że działała ona w Bieszczadach i wschodniej części Beskidu Niskiego. Do opuszczonych wsi w dolinie Popradu i na wschód od niej oraz na Rusi Szlachtowskiej napłynęli osadnicy z Pogórza, Podhala i innych części Beskidów. Po 1956 roku tylko nieliczni z wysiedlonych powrócili do swoich domostw.
W roku 1956 mieszkańcy Sądecczyzny podjęli niespotykaną na owe czasy samorządową inicjatywę gospodarczą nazwaną później przez władze "Eksperymentem Sądeckim". W dniu 9.05.1958 r. Rada Ministrów PRL podjęła nawet stosowną uchwałę, dzięki której przeznaczone zostały środki na rozbudowę infrastruktury Nowego Sącza, budowę sieci dróg, rozwój funkcji uzdrowiskowych i turystycznych miejscowości Beskidu Sądeckiego. Ponadto uporządkowano gospodarkę leśną oraz rozwinięto uprawę warzyw i sadownictwo. Otwarto drogowe przejście graniczne Piwniczna/Mniszek.
Zaradność i gospodarność Sądeczan, obok niewątpliwych walorów krajobrazowych i przyrodniczych, czyni ten zakątek Polski szczególnie atrakcyjnym dla turystycznych wojaży. Od roku 1975 Beskid Sądecki oraz okalające go grupy górskie należą do nowo powstałego województwa nowosądeckiego, natomiast od roku 1992 na obszarze Beskidu Sądeckiego graniczymy z nowym państwem, niepodległą Słowacją.
Źródło: http://rzeznicy.republika.pl/
Bardzo fajnie napisane. Pozdrawiam.
OdpowiedzUsuń