Zabytki Suchej Beskidzkiej

RENESANSOWY ZAMEK ZWANY "MAŁYM WAWELEM"
Pierwotnie drewniano - kamienny dwór obronny Kaspra Suskiego herbu Saszor, wzniesiony w latach 1554 - 1580, prawdopodobnie na miejscu drewnianego dworku Słupskich, który spłonął doszczętnie. Rozbudowany przez Piotra Komorowskiego w okazałą renesansową rezydencję magnacką w latach 1608 - 1614. W latach 1703 - 1708 Anna Wielopolska herbu Starykoń dokonała dalszej rozbudowy zamku wznosząc dwie wieże: południowo- wschodnią i południowo- zachodnią.    W 1843 roku Aleksander Branicki herbu Korczak, sprzedając swój paryski pałac, nabywa Suchą od Jana Kantego Wielopolskiego. Za rządów Branickich, przed rokiem 1867, rozebrano skrzydło wschodnie zamku z bramą wjazdową. W tym też czasie powstała neogotycka oranżeria oraz mur kamienny wokół parku.     W latach 1882 - 1887 Władysław Branicki podjął generalną restaurację zamku, zatrudniając architekta Tadeusza Stryjeńskiego. Prace budowlane prowadził niejaki Knaus z Płazy. W tym czasie powstały stiukowe obramienia okien elewacji parkowej i obu wież (dzieło włoskich sztukatorów) oraz wszystkie stropy o konstrukcji stalowej.    Po pożarze w 1905 roku nastąpiła kolejna odbudowa zamku, którą również nadzorował Tadeusz Stryjeński. W roku 1922 Sucha i zamek jako wiano córki Władysława Branickiego przeszły w ręce rodziny Tarnowskich herbu Leliwa. W czasie II wojny światowej Zamek zajęli Niemcy, a później wojska radzieckie. Cenne zbiory biblioteczno - muzealne uległy rozproszeniu, rabunkom i dewastacji.    Po wojnie w zamku mieściło się Liceum Ogóolnokształcące, internat oraz magazyny GS i prywatni lokatorzy. W latach 1968 - 1986 Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu rozpoczęły prace renowacyjne w celu przygotowania obiektu na cele muzealne. W roku 1996 kompleks zamkowy został przejęty przez samorząd lokalny.    Obecnie w zamku prowadzi działalność Miejski Ośrodek Kultury - Zamek, Galeria Sztuki - Zamek gdzie cyklicznie organizowane są wystawy sztuki współczesnej i tradycyjnej, Suskie Stowarzyszenie Kultury i Sztuki - Klub Muzyczny "Stara Zbrojownia" a w przyziemiu znajduje się restauracja "Kasper Suski", natomiast w skrzydle oficynowym - hotel.    Renesansowy zamek suski zwany "Małym Wawelem" jest budowlą trójskrzydłową z czterema narożnymi wieżami z prostokątnym niemiarowym dziedzińcem z wjazdem od wschodu. Dwupiętrowe skrzydła południowe i zachodnie od strony dziedzińca zdobią piętrowe krużganki, gdzie w części parterowej arkady podtrzymują czworoboczne filary a na piętrze toskańskie kolumny. W narożach krużganku loggie arkadowe ożywiając rytm arkad integrują obydwa skrzydła. Wieża zegarowa mieści kaplicę, sklepioną żagielkowo o unikatowej polichromii, przedstawiającej "Tajemnice Mszy Świętej według Żywota Pana Jezusowego". Na pierwszym piętrze skrzydła zachodniego znajduje się sala rycerska z monumentalnym manierystycznym kominkiem, na którego zwieńczeniu widnieją kartusze herbowe Piotra Komorowskiego Korczak i jego żony Katarzyny z Przeręb Przerębskiej Nowina. Do skrzydła zachodniego od północnej strony przylega parterowa przybudówka, zaadoptowana obecnie na hotel. Zewnętrzną elewację zamku od strony parkowej wyróżnia rytmiczny układ okien w drugiej kondygnacji z wyraźnym akcentem piętra reprezentacyjnego "piano nobile". Zgrupowanie trzech okien ze środkowym oknem balkonowym tworzy rodzaj aediculi.

PARK ZAMKOWY
Powstanie ogrodu przypada prawdopodobnie na drugą połowę XVI wieku i wiąże się z nabyciem Suchej w 1554 roku przez Kaspra Castiglione. Brak przekazów źródłowego uniemożliwia nam zupełne odtworzenie wyglądu otoczenia zamku suskiego w czasach rodziny Suskich i Komorowskich. Około 1708 roku Anna Konstancja Lubomirska, wdowa po Janie Wielopolskim, powiększyła zamek suski i poddała go gruntownej przebudowie. Taki sam los spotkał ogród. Niektóre elementy parku zachowane do dzisiaj wskazują na to, że prawdopodobnie po zniszczeniu, przy przebudowie zamku i starego ogrodu renesansowego, założony został nowy ogród barokowy, zamknięty od południa kanałem, usytuowanym równolegle do elewacji zamku, a od zachodu Oranżerią. Zmiany w kompozycji parku zaszły dopiero w początku XIX wieku za czasów Teresy z Sułkowskich - Wielopolskiej i jej syna Jana Kantego. Wtenczas przekomponowano ogród na park krajobrazowy. Kanał przekształcono na staw, nad którym przerzucono most arkadowy. Staw zasilany był strumieniem tworzącym pętlę w południowej części parku. W 1845 roku Jan Kanty Wielopolski, sprzedał dobra suskie Aleksandrowi Branickiemu herbu Korczak. Za czasów Branickich wybudowano nową, neogotycką Oranżerię, przed którą rozpościerał się ogród kwiatowy z geometrycznym rozplanowaniem ścieżek i basenem na osi oranżerii. Oranżeria jest jedynym przykładem neogotyku angielskiego w Polsce Południowej. Jeszcze do niedawna w oranżerii istniały warsztaty szkolne. Park zachował dawny charakter, gdyż rozplanowanie alejek nosi cechy stylowe, obowiązujące w I połowie XIX wieku, z typową dla tego okresu zewnętrzną alejką na obwodzie założenia, z którą łączy się przeważająca część drzewostanu. Zachowała się również środkowa partia wielkich trawników, na których wyrasta samotnie kilka drzew o charakterze pomnikowym. Najatrakcyjniejsze rośliny drzewiaste w parku to liczne wejmutki, platan klonolistny, limba, jesion o pędach zwisających i dąb czerwony. Trzon drzewostanu stanowią sędziwe jesiony, dęby, graby oraz lipy.

STARY I NOWY KOŚCIÓŁ
Te piękne pod względem architektonicznym i stylistycznym budowle wraz z budynkiem klasztornym oraz czterema kaplicami tworzą zespół klasztorno - kościelny. Stary kościół o typowo gotyckiej bryle i renesansowych elementach dekoracyjnych wraz z budynkiem klasztornym, który obecnie pełni funkcję plebani, wzniesiony został z fundacji byłego właściciela Suchej - Piotra Komorowskiego, w latach 1613 -1614. Konsekracji świątyni, która przyjęła wezwanie Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny dokonał w 1624 roku ks. biskup Tomasz Oborski. Fundator osadził w niej księży Kanoników Regularnych Lateraneńskich z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, co wiązało się z cudownym uzdrowieniem jakiego doznał za przyczyną św. Stanisława Kazimierczyka, patrona konwentu. Bryła kościoła ujawnia tradycje gotyckie, natomiast szczegóły architektoniczne i dekoracyjne są charakterystyczne dla okresu renesansu. Tę jednonawową budowlę od zewnętrznej strony opinają szkarpy. Na szkarpie od strony zachodniej usytuowany został kartusz herbowy Korczak fundatora Piotra Komorowskiego, zdobiony renesansowym ornamentem. Z najstarszego wystroju kościoła zachowały się fragmenty polichromii oraz barokowe malowidło na sklepieniu prezbiterium przedstawiające Wniebowzięcie Maryi wraz z fryzem sgraffitowym na ścianach. Pod prezbiterium znajduje się krypta grobowa Komorowskich - Piora Komorowskiego i jego drugiej żony Marianny z Bnińskich. W kościele znajduje się również chór muzyczny, który osadzony został na czterech kolumnach jońskich oraz ołtarze - główny i sześć bocznych o rokokowym wystroju. Stary Kościół z budynkiem klasztornym łączy przejście, na którym widnieją unikatowe majolikowe tafle w stylu renesansowym. Stary kościół połączony został z nowym kościołem za pomocą parterowej przewiązki, która pełni również rolę zakrystii. Zaprojektowany przez Teodora Talowskiego został wzniesiony w latach 1897 - 1908. Głównymi fundatorami świątyni byli Braniccy oraz suscy kolejarze. Bryła kościoła łącząca w sobie elementy malowniczego eklektyzmu, zwłaszcza gotyku i stylu romańskiego jest jednym z najwspanialszych dzieł polskiego architekta.

KARCZMA "RZYM"
Karczma Rzym, usytuowana w centrum suskiej agory, stanowi jeden z ginących przykładów architektury drewnianej, nawiązującej bezpośrednio do tradycji budownictwa ludowego regionu Podbeskidzia. Nie bez powodu stała się centralnym punktem wytyczonego w 2002 roku szlaku architektury drewnianej Małopolski. Karczma jest budowlą drewnianą, zrębową, pokrytą czterospadowym dachem, z charakterystyczną kalenicą oraz arkadowymi podcieniami od strony frontowej. Wzniesiona została w II poł. XVIII wieku, za przyzwoleniem byłych właścicieli miejscowości - Wielopolskich, kiedy Sucha zyskując przywileje oraz prawa m. in. do odbywania jarmarków, stała się osadą targową. Wnętrza karczmy o wystroju regionalnym, nawiązują do tradycji górali żywieckich i babiogórskich. Być może suska karczma stała się pierwowzorem Karczmy "Rzym", opisywanej przez Adama Mickiewicza w balladzie "Pani Twardowska"? Dowodem niech będzie fragment ballady z charakterystycznym zapisem - "Patrz oto jest karczmy godło, koń malowany na płótnie" . Taki koń, umieszczony został również przed głównym wejściem do karczmy. W suskiej karczmie oprócz kupców, Mistrza Twardowskiego i podstępnego Mefistofelesa gościli również rozbójnicy beskidzcy na czele z babiogórskim harnasiem Józefem Baczyńskim. Karczma pełniła również rolę miejsca o szczególnej symbolice. Właśnie tam handlujący pieczętowali udane transakcje kupna i sprzedaży.

KAPLICA KONFEDERATÓW BARSKICH NA GÓRZE "JASIEŃ"
Jest to niewielka budowla kamienna, łącząca cechy budowli renesansowej z elementami gotyckimi i klasycystycznymi. Wzniesiona została prawdopodobnie w 1773 roku dla upamiętnienia walk, jakie w 1771 roku stoczyły z sobą Oddziały Konfederatów Barskich z rosyjskimi wojskami, którymi dowodził gen. Suworow. Podczas tych zmagań, jak mówi tradycja śmierć poniosło ok. dwustu Rycerzy Maryi. W głównej ołtarzowej części kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, patronki konfederatów. Kaplica ma ogromne znaczenie dla miejscowej ludności, pełni bowiem rolę symbolu. Podczas świąt patriotycznych odbywają się tam uroczyste Msze święte w intencji ojczyzny.