10 lipca 2011

Historia zagospodarowania turystycznego w Gorcach

W latach 1779-1782 Austriacy wykonali mapę Galicji. Na 413 arkuszach w skali l : 28000 uwidoczniono obszar od Babiej Góry i Wisły po Zbrucz i Czeremosz - w tym również Gorce oraz drogę z Krakowa do Nowego Targu. Okolice Rabki, wraz z przyległymi stokami Gorców i Babiej Góry rozpracowane zostały bardziej szczegółowo (skala l : 25000) w latach 1861-1862 na arkuszu czwartym. Na arkuszu piątym znajdowała się pozostała część Gorców oraz Szaflary i Ludźmierz. Widzimy tam m.in. przebieg ówczesnej "zakopianki" pograniczem Gorców i Pasma Podhalańskiego.
    W pierwszych latach XIX w. Stanisław Staszic narysował widok z południowych stoków Turbacza na Kotlinę Orawsko-Nowotarską i łańcuch Tatr. W 1832 r., w czasie pobytu w Łopusznej, często wędrował po Gorcach Seweryn Goszczyński i opisał je potem w "Dzienniku podróży do Tatrów" i w "Sobótce".
Ok. 1845 r. uroki Gorców uwiecznił poeta i rysownik Bogusz Zygmunt Stęczyński, a pod koniec XIX i w I pół. obecnego stulecia - Władysław Orkan. Kazimierz Sosnowski był autorem pionierskiego przewodnika po Beskidach Zachodnich, wydanego w 1914 r. oraz inicjatorem powołania Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego "Gorce" w Nowym Targu. Oprócz tej placówki, turystycznym zagospodarowaniem Gorców w latach międzywojennych zajmowały się oddziały PTT w Tarnowie i Rabce.
    Koło PTT w Nowym Targu utworzono w r. 1920, zaś Oddział "Gorce" - w 1924. Do jego pierwszego zarządu weszli: Ignacy Dziedzic, Zygmunt Wasiewicz, Juliusz Zborowski, Zygmunt Mieszkowski, Eugeniusz Gołębski, Franciszek Dworski, Michał Mroszczak, Karol Ptaś, Józef Rajski, Józef Rams, Józef Czają, Władysław Bolkot, Stanisław Jarosz, Józef Bryniczka i Władysław Lubertowicz. Oddział za najistotniejsze dla zagospodarowania Gorców uznał budowę schroniska turystycznego w rejonie Turbacza. Grunt darowała w 1921 r. gmina Waksmund. Przyszłe schronisko zlokalizowano na skraju polany Długie Młaki czyli tzw. Wisielakówki (nazywanej uprzednio Halą Waksmundzką). Projekt architektoniczny sporządził Karol Stryjeriski, a kamień i drewno na plac budowy wywozili górale z Obidowej w dolinie Lepietnicy. Dużą pomoc i życzliwość okazali właściciele lasów i Zarząd Miejski w Nowym Targu. Pierwszy turystyczny obiekt gorczański, otwarty uroczyście w 1925 r. służył turystom do nocy z 16 na 17 XII 1933 r. kiedy podpalili go górale-kłusownicy.
    Niezmordowany Oddział PTT "Gorce" niezwłocznie przystąpił do budowy drugiego schroniska wg projektu inż. Wimmera. Usytuowano go na skraju Hali Długiej, w miejscu obecnego. Materiał dowożony był przez górali furmankami z Kowańca, Obidowej i Zarębków, a budową kierował Jan Markocki, przedsiębiorca z Nowego Targu. W ukończeniu prac przeszkodził wybuch II wojny światowej. W momencie wkroczenia Niemców funkcjonowała tylko część noclegowa na parterze. Schronisko spalili partyzanci w końcu 1943 r. - por. rozdział "Okres II wojny". Trzeba jednak dodać, że prezes Oddziału PTT "Gorce" Z. Mieszkowski przedstawił w liście do K. Sosnowskiego inną wersję: Spotkało nas wielkie nieszczęście. Oto 12.11.43 około godz. 19 banda hitlerowców napadła na schronisko na Turbaczu, zupełnie porąbała całe urządzenia, zrabowała wszystką pościel, bieliznę etc. a następnie spaliła tak schronisko jak i schron tymczasowy (wg "Wierchów" z r. 1958). Trzecie, obecnie funkcjonujące schronisko, wg projektu Anny Górskiej, ukończono w 1958 r. (modernizacja w połowie lat 90-tych). Oddział PTT "Gorce" dążył także do stworzenia szlaków turystycznych w Gorcach. Jako pierwszą wyznakowano w kolorze żółtym ścieżkę z Nowego Targu przez Kowaniec do schroniska na Wisielakówce i dalej na szczyt Turbacza (1925 r.). O zagospodarowanie Pasma Lubania troszczył się Oddział PTT w Tarnowie. Założony został, podobnie jak nowotarski, w r. 1924, a w skład pierwszego zarządu weszli: ks. Walenty Gadowski, Mieczysław Studnicki, Karol Piękoś, Emil Carewicz, Eugeniusz Kirschner, Wiktor Arway, Bogusław Sadowski, Maurycy Godowski i Stanisław Siwek. Sprawozdania PTT zamieszczone w "Wierchach" podają, że już w r. 1927 i 1928 konserwowany był czerwony szlak z Przełęczy Ochotnickiej (nazywano tak wtedy Przełęcz Knurowską) przez Runek i Lubań do Krościenka. Wynika stąd, że Oddział Tarnowski PTT wyznakował go przed rokiem 1927. Jako trzeci włączył się w znakowanie szlaków i budowę schronisk w Gorcach Oddział PTT w Rabce, powołany w grudniu 1927 r. Członkami założycielami byli: Stanisław Dunin-Borkowski, ks. Jan Suro-wiak, Włodzimierz Holejko, Jerzy Czoponowski, ks. Justyn Bulanda, Władysław Klempka. Zofia Sutorowska i Władysław Grochal. Nieco wcześniej, w 1926 r. Kazimierz Sosnowski wytyczył biało-czerwony szlak z Rabki przez Stare Wierchy na Turbacz. Szlak ten był poprawiany w roku następnym. Obradująca 25 III 1928 r. w Rabce Między-oddziałowa Komisja Zachodnio-Beskidzka PTT, określiła zasięg działania tamtejszego Oddziału: Gorce, część Beskidu Wyspowego i Beskidu Średniego aż po Myślenice i Dobczyce. Oddział PTT działał aktywnie przy budowie dwóch schronisk górskich: na Luboniu Wielkim w Beskidzie Wyspowym (otwarte w sierpniu 193 l r.) i na Starych Wierchach w Gorcach (uruchomione w r. 1933 - por. hasło "Stare Wierchy"). Ponadto w 1933 r. w willi Czoponowskich "Wisła" w Rabce otwarto stację turystyczną. W 1929 r. wyznakowano szlaki wychodzące z Rabki: przez Olszówkę i Porębę Wielką na Turbacz (niebieski), przez Słone na polanę Bardo (żółty), do kościółka św. Krzyża na Piątkowej (żółty) i na Grzebień (czarny). Kończył się wówczas w Rabce dalekobieżny szlak czerwony z Myślenic przez Łysinę, Kasinę Wielką, Lubogoszcz, Mszanę Dolną, przełęcz Glisne i Luboń Wielki. W 1929 r. Oddział PTT w Rabce wytyczył też żółty szlak z Turbacza przez Kudłoń na przełęcz Przysłop (niektóre źródła podają, że powstał on znacznie wcześniej, z inicjatywy twórcy Orlej Perci - ks. Walentego Gadowskicgo) i szlak zielony z Niedźwiedzia na Turbacz. W 1930 r. Oddział PTT w Rabce poprowadził kolejne szlaki: niebieski ze Starych Wierchów przez Obidową i Przełęcz Sieniawską do przystanku kolejowego w Sieniawie oraz zielony z Rabki-Zarytego przez Szumiącą na polanę Bardo. W tamtym okresie stopniowo przechodzono z dwupasowego na stosowany obecnie trójpasowy system znakowania. W 1931 r. Oddział "Gorce" dobudował w schronisku na Wisielakówce od strony północnej nową salę noclegową. W 1933 Turbacz połączono szlakiem czerwonym z Przełęczą Knurowską (Oddział "Gorce"), zaś Oddział PTT w Rabce wytyczył szlaki: z Kowańca przez Bukowinę Obidowską na Stare Wierchy (zielony), z Olszówki na Stare Wierchy (żółty), a także dwa szlaki z Jaworzyny Kamienickiej: zielony na polanę Średniak, oraz niebieskie zejście na przełęcz Borek. Ozdobne mapy turystyczne stanęły w Chabówce, Rabce, Rabce--Zarytem i Mszanie Dolnej.
    Tymczasem Oddział PTT w Tarnowie wyznakował przejścia z Lubania przez Ochotnicę Dolną do Kamienicy (szlak zielony) oraz z Lubania do Czorsztyna i dalej w Pieniny (szlak niebieski). W 1936 r. ten sam oddział wytyczył niebieski szlak z Łopusznej przez Zarębki na Turbacz. Tak więc sieć szlaków w 1939 r. niewiele ustępowała obecnej -jeśli nie brać pod uwagę zwiększenia ilości szlaków tuż przed utworzeniem Gorczańskiego Parku Narodowego. Na krótko przed wojną otwarto schronisko Tatrzańskiego Towarzystwa Narciarzy na Lubaniu. Jego gospodarzem był Tomasz Guszkiewicz, który od 1934 r. przyjmował turystów w prymitywnym schronie na Lubaniu.
    Po zakończeniu okupacji hitlerowskiej pierwsi znakarze powrócili na gorczańskie szlaki na początku lal 50. W 1952 roku z inicjatywy krakowskiego Oddziału PTTK wytyczono nowe odcinki szlaków: niebieski z Rzek przez Nową Polanę na Gorc oraz czarny ze Szczawy na Nową Polanę. Dokumenty Oddziału PTTK w Rabce podają, iż szlak Rzeki - Gorc wytyczyli w 1952 r. Elfryda Trybowska, Zofia Kaciczak i Czesław Miśkowiec.
    Rok 1953 był najbardziej pracowity w odtwarzaniu sieci szlaków w Gorcach. Trudne do przecenienia zasługi położyli tu znowu Elfryda Trybowska, Zofia Kaciczak i Stanisław Mszański z Oddziału Rabczańskiego. Rozpoczęto od Głównego Szlaku Beskidzkiego z Rabki przez Turbacz na Przełęcz Knurowską, pamiętając też o dojściach na Turbacz szlakiem niebieskim z Rabki przez Porębę Wielką oraz zielonym z Niedźwiedzia przez Turbaczyk. Jako nowe, wytyczone zostało w 1953 r. przejście z Niedźwiedzia przez Potaczkową do Raby Niżnej (szlak zielony).
Ta sama ekipa znakarska przywracała prawidłowy stan znakowania w otoczeniu Starych Wierchów (szlak niebieski z przełęczy Sieniawskiej przez Obidową, szlak żółty z Rabki-Zarytego przez Olszówkę), na spacerowych przejściach na Piątkową i do Rabki-Zarytego z Rabki Zdroju, na żółtym szlaku z Turbacza przez Kudłoń do Rzek i na niebieskim z Łopusznej na Turbacz. Jak widać Oddział PTTK w Rabce wyręczał częściowo w znakowaniu Oddział Nowotarski. Jeszcze wyraźniej sytuacja ta uwidoczniła się w 1954 r., kiedy to Elfryda Trybowska, Zofia Kaciczak i Leszek Górecki dokonali pierwszego po wojnie znakowania żółtego szlaku z Nowego Targu przez Kowaniec na Turbacz oraz zielonego szlaku z Kowańca przez Bukowinę Obidowską na Stare Wierchy. Jednocześnie rabczańscy znakarze pracowali nad przywróceniem dobrego stanu turystycznych ścieżek na Gorcu (szlak zielony z Polany Gabrowskiej przez Jaworzynę Kamienicką i Gorc do Ochotnicy Dolnej).
W paśmie Lubania pierwsze odnowienia szlaków przeprowadzili w 1954 znakarze Oddziału PTTK "Beskid" w Nowym Sączu na czele z Antonim Kotlarzem. Był to szlak główny z Przełęczy Knurowskiej przez Lubań do Krościenka, a w trzy lata później szlak niebieski z Czorsztyna przez Snozkę na Lubań, a dalej do Ochotnicy Dolnej i przez pasmo Tworogów do Kamienicy (Antoni Kotlarz i Franciszek Dąbrowski). W r. 1956 Emil Homecki i J. Pawłowski z Oddziału PTTK "Beskid" odnowili zielony szlak z Ochotnicy Dolnej na polanę Morgi pod Lubaniem.
Aby zakończyć relacje z lat 50. dodać trzeba, że w 1956 r. Grupa Tatrzańska GOPR w Zakopanem wytyczyła nowy czarny szlak z Klikuszowej na Hrube i Bukowinę Miejską, a wl959 r. Elfryda Trybowska z Oddziału PTTK w Rabce wyznakowała czarny szlak z Gabrowskiej Polany na przełęcz Borek. 21 VIII 1958 r. powitało turystów nowe schronisko PTTK na Turbaczu.
    W latach 60-tych utrzymanie tras w pd.-zach. części Gorców przejął Oddział PTTK w Nowym Targu. Wytyczył ponadto w r. 1965 nowy szlak zielony z Nowego Targu na Bukowinę Waksmundzką oraz szlak niebieski z Nowego Targu przez Łapsową Polanę na Bukowinę Obidowską (Witold Pustówka, Eugeniusz Klin). W 1968 r. Elfryda Trybowska i J. Gancarczyk z Rabczańskiego Oddziału PTTK wyznakowali nowy szlak czarny z Lubomierza na Kudłoń. W latach 1963-65 gospodarzem sieci szlaków w paśmie Lubania został Oddział PTTK w Krościenku i jest nim do chwili obecnej. Oddział ten wytyczył na Lubaniu dwa nowe szlaki: czarny z Tylmanowej (Jan Werner i Stanisław Głuc - 1971 r.) oraz zielony z Grywałdu (Z. Słowik, J. Zawitkowski - 1976 r.).
Ruch turystyczny w otoczeniu Lubania rósł szybko, toteż Biuro Podróży i Turystyki "Almatur" oraz Studenckie Koło Przewodników Górskich w Krakowie w 1967 r. uruchomiły na podszczytowej polanie (obok ruin schroniska Tatrzańskiego Towarzystwa Narciarzy) studencką bazę namiotową. Z trzyletnią jedynie przerwą (1982-1984) działa ona w każdym sezonie letnim, ciesząc się wielkim powodzeniem wśród uczestników obozów wędrownych oraz turystów indywidualnych. Na podobnych zasadach od 1968 r. funkcjonuje baza namiotowa na Halach Gorcowskich pod szczytem Gorca.
    Po przejęciu budynku od Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Nowym Targu, filią schroniska na Turbaczu stało się od 1972 r. schronisko PTTK na Łapsowej Polanic, nieopodal skrzyżowania szlaków pod Bukowiną Obidowską. Schronisko to funkcjonowało do końca lat 70.
    W latach 70. drugą filią schroniska na Turbaczu była stacja turystyczna PTTK pod Gorcem na Skałce, działająca oficjalnie do początku lat 80. Inne stacje turystyczne PTTK, których cała sieć w Beskidach Zachodnich dobrze służyła turystom jako praktyczna i tania baza noclegowa, funkcjonowały na terenie Gorców w latach 60. i 70. w Rzekach, Szczawie, Ochotnicy Dolnej-Gorcowem, Ochotnicy Górnej (Ustrzyku), Niedźwiedziu oraz pod szczytem Obidowej.
    W 1972 r. ruszyła budowa nowego schroniska na Starych Wierchach przy dużym zaangażowaniu rabczańskiego aktywu PTTK. Obiekt wg projektu Z. Radziewanowskiego (na 24 miejsca noclegowe i z projektem wnętrz B. Kępińskiej) otrzymał imię Czesława Trybowskiego i został otwarty w styczniu 1974 r. W latach 1975-77 przeprowadzono modernizację tego schroniska czyniąc jego wnętrze bardziej funkcjonalnym.
W latach 1975-77 do bazy schroniskowej w Gorcach dołączyły dwie bacówki PTTK - małe schroniska turystyki kwalifikowanej. Bacówka na polanie Wyrobki pod Lubaniem powitała pierwszych turystów 14X11 1975 r., a bacówka na Madejowej-23 IX 1977 r. Niestety, 8 11978 r. obiekt na Lubaniu spłonął. Korzystając z jego fundamentów, w latach 80. były OZGT PTTK w Nowym Sączu uruchomił małą bazę noclegową. Oprócz namiotów, dysponowała ona 6 miejscami w małym drewnianym pawilonie. W końcu 1991 r. funkcjonowanie bazy zawieszono.
    Najnowszym obiektem noclegowym w Gorcach jest Studenckie Schronisko Turystyczne w Ochotnicy Górnej-Jamnem - "Hawiarska Koliba", administrowane od 1988 r. przez Oddział Akademicki PTTK w Krakowie. Ten mały, lecz sympatyczny obiekt leży przy szlaku żółtym z Ochotnicy Górnej na Przysłop. Warto przypomnieć, że inne schroniska studenckie w Gorcach funkcjonowały w latach 80. na Kowańcu i w Waksmundzie. W 1976 r. Oddział PTTK w Rabce wyznakował nowy szlak zielony z Poręby Wielkiej-Koninek przez Tobołów i Obidowiec na Stare Wierchy, a w 1979 r. Elfryda Trybowska i Jacek Sadowski z tegoż Oddziału poprowadził nowy czarny szlak z doliny Słonego Potoku do bacówki PTTK na Madejowej. Pod koniec lat 70. Komisja Turystyki Górskiej ZG PTTK przygotowała kilka nowych szlaków, aby po otwarciu parku narodowego w Gorcach turyści mogli bez przeszkód wędrować po jego terenie. W 1980r. Elfryda Trybowska, Jacek Sadowski, P. Filas i Bogdan Psarski z Oddziału Rabczańskiego PTTK wyznakowali niebieski szlak z Rzek doliną Kamienicy i stokami Kudłonia na przełęcz Borek, zielony szlak z doliny Kamienicy przez polanę Stawieniec na Kudłoń oraz czarny szlak z Koniny przez Kopę na Kudłoń. W tym samym roku W. i O. Pucułowskiego z Oddziału Nowotarskiego wytyczyli czarny szlak, zwany "Ścieżką Goszczyńskiego" - z Zarębka Średniego koło Pucułowskiego Sławku na polanę Zielenicę. Ostatnimi wyznakowanymi szlakami turystycznymi w Gorcach były - zaproponowane przez Oddział PTTK w Rabce - szlak zielony z Poręby Wielkiej przez bacówkę na Madejowej do kościółka św. Krzyża pod Piątkową (1986 r.), krótki żółty łącznik z Koninek do "Orkanówki" pod Starmachowskim Groniem (1986 r.) oraz - w 1991 r. - szlak żółty z Raby Wyżnej przez Rabską Górę do kościółka św. Krzyża pod Piątkową. Obecnie szlaki znakowane w Gorcach mają w sumie aż 310 km. Należy jeszcze wspomnieć o literaturze turystycznej i mapach. Pokolenia powojennych turystów mogły poznawać Gorce dzięki świetnym przewodnikom Józefa Nyki (ostatnie wydanie - 1974 r.) oraz wydawanej przez PPWK mapie Gorców w skali l : 75 000. Jej treść turystyczną opracowywał do końca lat 70. Władysław Krygowski, a od wydania bardziej szczegółowej wersji tej mapy w r. 1985 - autor niniejszego przewodnika. W 1995 r. Oficyna Wydawnicza "Rewasz" i Gorczański Park Narodowy wydały wspólnie bardzo dokładną (skala l : 30 000) i kartograficznie bogatą mapę turystyczno--nazewniczą "Gorczański Park Narodowy". Prawie całe pasmo Lubania (na wschód od Runka) i masyw Tworogów znajdują się ponadto na mapie "Okolice Szczawnicy" w skali l : 50 000, wydanej przez "Rewasz" w r. 1993, a wznawianej w latach 1994, 1995 i 1996.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Stary Sącz

Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na rok 1257, kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał...