10 lipca 2011

Gorczański Park Narodowy

Pierwszy krok w celu ochrony przyrody w Gorcach uczyniło w okresie międzywojennym Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, skutecznie protestując przeciwko poprowadzeniu drogi bitej z Mszany Dolnej przez Turbacz do Nowego Targu. Kazimierz Sosnowski pisał w „Wierchach": Po konferencji w Krakowskiej Dyrekcji Robót Publicznych 20 lipca 1928 roku odbyła się w Gorcach komisja rządowa, która ustaliła: "Droga ta ma wznosić się ponad doliną Hucisko i wychodzić na przełęcz Suhory pod Obidowcem, stąd przez szczyt Obidowca i dalej wierchem do schroniska pod szczytem Turbacza z zejściem na Kowaniec. Na szczycie Turbacza ma mieć nawiązanie do szczytowej drogi turystycznej watem Gorców aż ku Ochotnicy". Podrutowanie Gorców gościńcami spowodowałoby doszczętne wycięcie lasów, zniszczenie szałaśnictwa, wypłoszenie resztek zwierzyny, odarcie gór z górskiego uroku. Tak samo miejscowość letniskowa Kowaniec - piękna i zdrowa nie potrzebuje wcale dla swojego rozwoju gościńca przez Turbacz i tumanów samochodowego pyłu, smrodu i huku. Wszak stoki Gorców są już przecięte znanym gościńcem Chabówka - Obidowa - Nowy Targ, który przebiega najwyżej 10 km od Turbacza, a z którego odgłosy trzasku samochodowego aż do schroniska dochodzą. Jak na ironię, szosa miała nazywać się „Drogą Orkana". Podtrzymano jej pomysł w piśmie Ministerstwa Robót Publicznych do Resortu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 31 X 1929 r.: po zbadaniu terenu wyjaśniło się, że droga przez Gorce może być przeprowadzona przez Obidowiec i zbocza Kluczek, omijając Turbacz, lecz budowa tej drogi będzie wymagała wielu trudnych i kosztownych robót. Już w tamtych latach za rejony wymagające bezwzględnej ochrony uważane były północne stoki Gorców od Obidowca przez Turbacz do Kudłonia oraz doliny: Kamienicy, Lepietnicy, Łopusznej, Forędówek i Furcówek. W latach 20. pierwsze i zarazem kompleksowe badania leśno-geograficzne w Gorcach przeprowadził prof. Stefan Jarosz. To on nawiązał kontakt z hr. Ludwikiem Wodzickim z Poręby Wielkiej. Na obszarze dóbr porębskich powstał w roku 1927 pierwszy rezerwat przyrody w Gorcach, o pow. 114 ha. Przyczyniły się do tego starania Władysława Szafera, Adama Starzeńskiego oraz Tadeusza Świerza-Zaleskiego. „Rezerwat Orkana" objął las przy źródliskach potoku Turbacz, pomiędzy Czołem Turbacza, Kopieńcem i Polaną Średnie. Na początku lat 50. funkcjonował w dolinie potoku Łopuszna „Gorczański Rezerwat Żubra" o pow. 100 ha. Próbowano tam hodować kaukaską odmianę tego zwierzęcia. W 1959 roku na stokach Marszałka utworzono mały (10 ha) rezerwat „Modrzewie". Od 1970 r. na 113 ha rezerwatu „Dolina Łopusznej" został wzięty pod ochronę starodrzew bukowy i górno reglowy las świerkowy w źródliskowej czę­ści potoku Łopuszna. W 1964 r. powiększono „Rezerwat Orkana" do 319 ha, włączając weń górne partie Olszowego Potoku. Szybko postępowała jednak działalność inwestycyjna, rozwijała się komunikacja, a przede wszystkim budowano drogi stokowe i trwało rabunkowe pozyskiwanie drewna. To wszystko skłaniało do objęcia zdecydowaną ochroną większych powierzchni w Gorcach. W 1979 roku utworzony został w otoczeniu Turbacza duży rezerwat o pow. 2.500 ha. Włączono do niego „Rezerwat Orkana" i „Dolinę Łopusznej". Równocześnie ścierało się kilka koncepcji co do zasięgu i rozmiarów przyszłego parku narodowego (S. Smólski - 13 000 ha, S. Michalik i J. Dziewolski - 6 700 ha, J. Honowski - 9 000 ha). Gorczański Park Narodowy utworzono rozporządzeniem Rady Ministrów z 8 VIII 1980 r. na obszarze 5 908 ha. W 1988 r. ministerstwo leśnictwa przekazało pod zarząd Parku 805 ha lasów gospodarczych. Granica Parku przebiega nieregularnie, omijając z reguły polany, włączono bowiem do niego bardzo mało gruntów prywatnych - tylko 260 ha. Oprócz zwartego kompleksu GPN, w jego skład wchodzi sześć małych enklaw: wschodnie stoki Barda (948 m) i północne zbocza Jaworzyny Ponickiej (995 m); Las Kędzierski na południowych stokach Borsuczyn (1100 m); Las Mechów nad doliną potoku Małe Jaszcze; Las U Polaka na południe i zachód od schroniska „Hawiarska Koliba" nad Ochotnicą Górną oraz lasy Morgi Czajkowskie i Pod Gorcem (Morgi Polackie) na wschód od osiedla Skałka, nieco poniżej grzbietu Przystępu (1187 m). Obecnie GPN zajmuje 7019 ha, czyli 14% powierzchni Gorców. Z tego 2850 ha to rezerwaty ścisłe. 95% powierzchni Parku stanowią lasy. Fitosocjologowie wyróżnili w nich 7 zespołów roślinnych. Przeważa buczyna karpacka w różnych podzespołach (60% powierzchni lasów). Bór świerkowy regla górnego zajmuje 5%, a pozostałe ze­społy leśne GPN to: bór świerkowo - jodłowy regla dolnego, kwaśna buczyna górska, olszyna karpacka, olszyna bagienna oraz żyzna jedlina. Gatunkami dominującymi są: świerk (55%), buk (34%) i jodła (11%). Aż 40% parkowych drzewostanów liczy powyżej 100 lat. Strefa ochronna Gorczańskiego Parku Narodowego, zwana też jego otuliną, posiada powierzchnię 16.646 ha, ponad dwukrotnie przewyż­szającą jego obszar. Po stronie północnej otulina przebiega od szczytu Gorca (1228 m) przez Zasadne, Nową Polanę, Rzeki, Lubomierz, Królewską Górę (651 m). Koninę, Niedźwiedź do Poręby Wielkiej, skąd dalej przez Olszówkę do Rabki. Na zachodzie prowadzi przez Tatarów (710 m) i Bardo (940 m) skąd opada do Ponic. Na południu granica otuliny przekracza główny grzbiet gorczański na Jaworzynie (939 m) koło Starych Wierchów (983 m) i przez Obidową wieś dociera do przedmieść Nowego Targu w rejonie osiedli Buflak i Kowaniec. Dalej wiedzie stokami Czuby Ostrowskiej (915 m) i Chorobowskiej Góry (856 m) dochodząc do doliny Dunajca w pobliżu mostu w Knurowie. Wschodnia granica strefy ochronnej Parku prowadzi wzdłuż lokalnej drogi z Knurowa na Przełęcz Knurowską (846 m), skąd opada w dół do Ochotnicy Górnej i Dolnej z niej zaś wspina się na wierzchołek Gorca. Cele Gorczańskiego Parku Narodowego pozostają od początku takie same. Ochronie podlegają naturalne i półnaturalne zespoły drzewostanów o różnym wieku (m.in. pralasy puszczy karpackiej) i cała, wspaniała gorczańska flora, w tym gatunki alpejskie, subalpejskie, reglowe i ogólnogórskie. Równie ciekawe i istotne są: fauna, charaktery­styczny krajobraz Gorców oraz zabytki kultury materialnej (m.in. szałasy). W rezerwatach ścisłych nie prowadzi się żadnych zabiegów hodowlanych i ochronnych. W rezerwatach częściowych wykonywane są natomiast różne zabiegi gospodarcze i ochronne a także odstrzał sanitarny. W dniu 9 stycznia 1997 r. Rada ministrów RP wydała kolejne rozporządzenie precyzujące granice Gorczańskiego Parku Narodowego, jego otuliny (strefy ochronnej) a także regulamin Parku. Na jego terenie jest zabronione:

• polowanie, wędkowanie, chwytanie, płoszenie i zabijanie dziko żyjących zwierząt, zbieranie poroży zwierzyny płowej, niszczenie nor i legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybieranie jaj;
• pozyskiwanie, niszczenie lub uszkadzanie drzew i innych roślin;
• wysypywanie, zakopywanie i wylewanie odpadów i nieczystości innego rodzaju, zanieczyszczenie gleby, wód oraz powietrza;
• zmiana stosunków wodnych;
•wydobywanie skał, minerałów i torfu;
• niszczenie gleby;
• palenie tytoniu i palenie ognisk poza miejscami do tego wyznaczonymi;
• stosowanie środków chemicznych w gospodarce rolnej, leśnej, zadrzewieniowej i łowieckiej;
• prowadzenie działalności handlowej poza miejscami do tego wyznaczonymi;
• zbiór dziko rosnących roślin albo ich części, w szczególności owo­ców i grzybów, poza miejscami do tego wyznaczonymi  ruch pojazdów poza drogami do tego wyznaczonymi;
• umieszczanie tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ochroną przyrody, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną porządku publicznego i bezpieczeństwa;
• zakłócanie ciszy;
• wykonywanie lotów cywilnymi statkami powietrznymi poniżej 2000 m wysokości względnej nad obszarem chronionym, z wyjąt­kiem lotów patrolowych i interwencyjnych Lasów Państwowych, Państwowej Straży Pożarnej i Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego;
• używanie lotni i motolotni.;

    Dyrekcja GPN początkowo mieściła się w Rzekach, a w 1996 r. przeniosła się do przejętego po byłym nadleśnictwie zabytkowego kompleksu podworskiego w Porębie Wielkiej . Jest to jednocześnie miejsce symbolicznie związane z utworzeniem pierwszego rezerwatu w Gorcach. Jeszcze przed powołaniem Parku, teren Gorców został zaatakowany przez błonkówkę rośliniarkę - zasnuję wysokogórską, której larwa zjada igliwie świerków. W 1975 roku zasnują wywołała duże zniszczenia w sąsiednim paśmie Radziejowej w Beskidzie Sądeckim, przesuwając się stopniowo w kierunku zachodnim. W 1979 roku zaatakowała ona pd. stoki Mostownicy i Kudłonia a wkrótce potem pn. zbocza Jaworzyny Kamienickiej, Mostownicy i Kudłonia. Ponadto— jako szkodnik wtórny — zaczął niszczyć lasy świerkowe w Gorcach kornik drukarz. Za przyczynę aż tak niszczącego działania szkodników, naukowcy uznali słabość biologiczną świerków, spowodowaną ich nienaturalnym pochodzeniem oraz zanieczyszczeniami powietrza dwutlenkiem siarki i metalami ciężkimi. Zawartość metali ciężkich w lasach gorczańskich jest podobna jak w Puszczy Niepołomickiej, która sąsiaduje z Hutą im. T. Sendzimira w Krakowie. W przeciwieństwie do pasma Radziejowej, w walce z zasnują nie stosowano w Gorcach środków chemicznych. Na teren Parku wprowadzone zostały natomiast mrówki ćmawe — zawsze przydatne dla ochrony lasu. Niestety do chwili obecnej nie zdołano w pełni zbadać biologicznie rozwoju szkodnika. Przyroda jednak coraz efektywniej broni się sama. Przede wszystkim ostatnio znacznie wzrosła odporność drzew świerkowych (szybsze odrosty szpilek). Pojawiają się też nowe gatunki drobnoustrojów efektywnie niszczących zasnuję.
    Utworzenie w Gorcach parku narodowego nie powstrzymało innych negatywnych tendencji. Znaczną degradację terenu powoduje pasterstwo, połączone z przepędzaniem owiec przez las. Skupiska domów letniskowych (np. na przełęczy Przysłop, w Porębie Wielkiej - Koninkach, w Łopusznej) szpecą krajobraz i zwiększają ilość ścieków w gorczańskich potokach. Trwają też stałe naciski w sprawie budowy nowych ośrodków wypoczynkowych wewnątrz Gorców oraz dalszego powiększania sieci dróg — już i tak nadmiernie rozwiniętej. Innym realnym zagrożeniem dla przyrody pozostaje coraz większy ruch turystyczny. Napełniony już zbiornik czorsztyński na Dunajcu zmienił klimat nie tylko w Pieninach; będzie też oddziaływał i to z pewnością negatywnie, na przyrodnicze środowisko Pasma Lubania.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Stary Sącz

Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na rok 1257, kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał...