8 sierpnia 2011

Stary Sącz

Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na rok 1257, kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał[styl do poprawy] księżniczce węgierskiej Kindze ziemię sądecką obejmującą tereny w trójkącie: Biecz – Limanowa – Podoliniec (obecnie Słowacja) jako zastaw za posag wniesiony do Polski. Kinga uwłaszczyła otrzymanymi dobrami założony przez siebie starosądecki klasztor klarysek. W tym samym czasie przeniesiono do Starego Sącza z Podegrodzia siedzibę lokalnych władz.

W 1358 Kazimierz III Wielki zezwolił na lokację Starego Sącza na prawie magdeburskim, jednocześnie zwolnił miasto od danin. W 1410 r. miasto zostało spalone przez wojska Zygmunta Luksemburskiego dowodzone przez Ścibora ze Ściborzyc.

W 1683 król Jan III Sobieski po stoczonej bitwie pod Wiedniem, w drodze powrotnej do Warszawy odwiedził miasto by pokłonić się szczątkom księżnej Kingi. Poparł wówczas starania o beatyfikację Kingi, a w 1690 papież Aleksander VIII ogłosił Kingę błogosławioną.

18 kwietnia 1770 roku, w czasie Konfederacji barskiej, w okolice miasta przybył marszałek łomżyński Kazimierz Pułaski w celu pomocy wojskom Tomasza Wilkowskiego oraz oddziałom rozstawionym między Czarnym Dunajcem i Konieczną. Pod Starym Sączem doszło do kilkugodzinnej potyczki. W 1770 cesarzowa austriacka Maria Teresa zajęła starostwa czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie wraz ze Starym Sączem. Jednak w dalszym ciągu w tych terenach trwały walki konfederatów.

Po I rozbiorze Polski Stary Sącz wszedł w skład Galicji. Do Polski wrócił w 1918.

Miasto wielokrotnie nawiedzały pożary. Największy miał miejsce w 1795, kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem . Z pożogi ocalał jedynie kamienny dom mieszczański z XVII wieku, zwany "Domem na Dołkach". Z biegiem lat miasto stopniowo traciło na znaczeniu na rzecz założonego w 1292 Nowego Sącza.
Zabudowa rynku to przykład architektury średniowiecznej. Do 1795 na rynku stał ratusz, spłonął on jednak i nigdy nie został odbudowany. Zachowany z pożaru siedemnastowieczny dom mieszczański, zwany "Domem na Dołkach", mieści muzeum regionalne. Siedziba władz gminy mieści się w budynku folwarcznym dawnego klasztoru franciszkanów. Ze względu na zachowaną średniowieczną zabudowę miasta, w 1954 Stary Sącz uznano za rezerwat urbanistyczny.

W Starym Sączu znajduje się klasztor Klarysek założony przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego. Księżna po śmierci męża sama wstąpiła do klasztoru w 1279. Do tego klasztoru wstąpiła również królowa Jadwiga, żona Władysława Łokietka i matka Kazimierza Wielkiego, która zmarła w 1339. W zbiorach bibliotecznych klasztoru zachowały się cenne rękopisy muzyczne z XIII w., świadczące o niezwykle wysokim poziomie ówczesnej kultury muzycznej regionu. Na jednym z manuskryptów znajduje się czterogłosowy conductus Omnia Beneficia, dzieło uważane za najstarszy zabytek polskiej muzyki wielogłosowej. W 1683 Jan III Sobieski podarował klaryskom zdobyty na Turkach sztandar, który jest do dziś przechowywany w klasztorze.

Przy klasztorze funkcjonuje gotycki kościół pw. św. Trójcy i św. Klary. Wnętrze świątyni udekorowane jest barokowymi polichromiami przedstawiającymi życie fundatorki. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest ambona z 1671 w kształcie drzewa Jessego. Organy kościelne mają dwie klawiatury: jedną w części dla osób świeckich i przeznaczoną dla świeckiego organisty, drugą w części zamkniętej i przeznaczoną dla siostry zakonnej. W 2003 zidentyfikowano w klasztorze najstarszy polski klawikord, zbudowany w Krakowie w XVII wieku.
Od 1974 w Starym Sączu odbywa się Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej. Jego twórcą i pierwszym dyrektorem był Stanisław Gałoński. Od 1998 dyrektorem artystycznym jest Stanisław Welanyk. Większość koncertów odbywa się w kościele ss. klarysek i parafialnym, a od 2004 r. również w kościele w Barcicach. Od 1998 festiwal trwa tydzień (po 2 koncerty dziennie). Poza wykonawcami polskimi brali w nim udział m.in. muzycy z Ukrainy, Francji, Niemiec, Gruzji, Czech, Szwajcarii, Szwecji i Finlandii.

W widłach Dunajca i Popradu rozciągają się tereny rekreacyjne z kilkoma zarybionymi stawami o łącznej powierzchni 16 ha. Wokół miasta rozciąga się Popradzki Park Krajobrazowy.

Na starosądeckich błoniach znajduje się ołtarz zbudowany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II. Podczas odprawionej w dniu 16 czerwca 1999 na nim mszy papież kanonizował świętą Kingę.

Przy stacji PKP w Starym Sączu rozpoczyna się szlak POL Szlak żółty.svg, który biegnie do zachodniego zbocza Wielkiej Przehyby (czas przejścia – 4:50 h).

źródło: http://beskidwyspowy.prv.pl/www/hzbojnictwo.html

Partyzanci w Gorcach

Była to prawdziwa "Rzeczpospolita Partyzancka" ( co potwierdzali również Niemcy ). Wysoko położone osiedla i zwarte, duże kompleksy leśne stanowiły raj dla "chłopców z lasu". Konspiracja tu rozpoczyna się już w paździermiku 1939 r., a to ze względu na konieczność ukrywania ludzi chcących przejśc przez Węgry do Francji. Kieruje tym z upoważnienia Organizacji Orła Białego Henryk Radosiński ( punkt przerzutowy na Turbaczu ), który później stworzył pierwsze grupy ZWZ. Również w 1939 r. zaczyna się powstawanie oddziałów złożonych z żołnierzy września w lasach Lubania ( m.in. grupa plut. Teofila Zubka ). Po pewnym czasie zostaje wciągnięta do konspiracji rodzina Durkalców ( Ernest i Helena, ps. "Sław" i "Sława" ), prowadząca miejscowe schronisko. Od tego czasu jest ono bazą partyzantów ( wigilię 1943 r. spędza tu m.in. oddział "Zawiszy" ).

W 1940 r. mają miejsce spotkania Komendanta Obwodu AK Nowy Sącz kpt. Wacława Szyćko "Wiktora" z komendantami placówek w Mszanie Dolnej ( ppor. Jan Stachura "Adam" ) i Kamienicy ( por. Wacław Szczypka "Lech" ). Wtedy też zaczynają się tworzyć grupy konspiracyjne w Ochotnicy, zwanej z czasem "Wolną Republiką Partyzancką". Do 1941 r. działa w Nowym Targu inspektorat ZWZ. W tym samym czasie w wioskach położonych u południowych podnóży pasma i na całym Podhalu działa "Konfederacja Tatrzańska", rozbita z początkiem 1942 r.

W celu rozpracowania rozpoczynających działalność w Gorcach grup AK Niemcy wysyłają tu dwóch swych agentów - Benala i Kruszewskiego. Po zdemaskowaniu zostają oni rozstrzelani przez oddział Józefa Kurasia "Orła" na Polanie Gabrowej. Sterroryzowany mieszkaniec Waksmundu, Jan Czubiak, wskazał na Kurasia jako na wykonawcę wyroku na agentach. W akcie zemsty 29.06.1943. oddział Niemców morduje rodzinę "Orła" i pali jego gospodarstwo. 17.07.1943. Niemcy odkrywszy tajną linię telefoniczną łączącą Turbacz z Kowańcem kierują na schronisko oddziały pacyfikacyjne. Na Hali Długiej ginie wtedy Albina Białoń, która zdołała ostrzec partyzantów ( w miejscu jej śmierci stoi krzyż ).

Patryzanci po tym zdarzeniu przenieśli się z Turbacza na Polanę Stawieniec pod Kudłoniem. 24.09.1944. w należącym do Ochotnicy osiedlu Skałka ma miejsce uroczysta przysięga 1psp AK, który liczył wówczas 1389 żołnierzy. 25.09.1944. to niemiecka obława na Lubaniu, m.in. z udziałem artylerii rozlokowanej w rejonie Przeł.Krośnickiej. Ginie wtedy dwóch partyzantów: Aleksander Krystyniak "Szarotka" i Ignacy Gorczewski "Brzoza" ( pochowani w pobliżu bazy na Lubaniu ), obsługę schroniska ściągnięto do Czorsztyna, a obiekt spalono. 18. - 20.10.1944. to tzw. Bitwa Ochotnicka, stanowiąca pierwszy poważny chrzest bojowy lV. i części l.batalionu 1psp. Biorą w niej też udział partyzanci radzieccy ze zgrupowania mjr. Zołotara, który lądował 29.09. wraz z 11 ludźmi na Jaworzynie Kamienickiej, a później miał bazę w Młynnem. Szybko to zgrupowanie rozrosło się do 700 partyzantów. Powracając do bitwy, to zginął w niej 1 partyzant 1psp - "Piwonia", 2 było rannych, 5 rannych wzięto do niewoli.

Późną jesienią 1944 na Starych Wierchach przebywa oddział "Limba" 12pp AK. 10.01.1945. ma tu miejsce obława, podczas której Niemcy spalili i tak już zdewastowane schronisko. Partyzanci wycofali się bez strat. Również w listopadzie 1944 r. Zołotar organizuje wypad na niemieckie placówki w Czorsztynie, a akowcy z 1psp toczą zaciekłe potyczki w rejonie Białe - Przysłop z siłami niemieckimi wspieranymi przez czołgi i lotnictwo.

18.12.1944. na Pańskiej Przehybce ( przełęcz z polaną w grzbiecie Kiczora - Borsuczyny ) rozbija się amerykański bombowiec "Liberator", 9 członków załogi ratują partyzanci 1psp ( 8 ) i radzieccy ( 1 ). Dziś na miejscu katastrofy stoi pomnik, a prowadzi do niego specjalny szlak dojściowy ( ścieżka dydaktyczna ) z Ochotnicy Górnej - Jaszcze.

23.12. ma miejsce "krwawa wigilia" w Ochotnicy - krwawa pacyfikacja z udziałem dużych sił wojska i SS z Krościenka i Szczawnicy. Zamordowano wówczas 56 osób, a ślady pacyfikacji można znaleźć m.in. przy niebieskim szlaku w Młynnem. Wydarzenie to upaniętnia pomnik w Ochotnicy Dolnej. 13.01.1945. ma miejsce ostatnia regularna bitwa w okolicy, w Szczawie, zakończona sukcesem partyzantów.

Do wyzwolenia obszaru, na przełomie drugiej i trzeciej dekady stycznia 1945 r. mają miejsce utarczki z wycofującymi się Niemcami, z udziałem partyzantów 1psp AK, oddziałów partyzantki radzieckiej i przybyłym tu oddziałem AL im. Waryńskiego.

Pod koniec 1944 i na początku 1945 roku na północnych i zachodnich obrzeżach pasma działa oddział AL "Za Wolność Ojczyzny", który dokonuje głównie akcji skierowanych przeciw transportom kolejowym. Walki te stanowią ostatni akord działań partyzanckich na tym terenie w czasie Drugiej Wojny Światowej. Później działa tu silne podziemie antykomunistyczne, ale to zupełnie inna historia.
 
Z materiałów:
( - ) por. "Partyzant" ( Piotr Sadowski )
Oddział Partyzancki SKPG "Kurs 1995 - 1997"
Kraków 1997
 
Źródło: http://rzeznicy.republika.pl/index.html 

5 sierpnia 2011

EMESS - elektroniczna księga wyjść


Jest godz. 12:00, wychodzę sama na Maciejową, ale jeżeli będzie ładna pogoda to pójdę na Turbacz. Mam na sobie twoją zieloną kurtkę przeciwdeszczową. Jeśli otrzymałeś tę wiadomość i nie daję o sobie znać, to znaczy, że mogło mi się coś przydarzyć. Ola. 
To tylko przykładowa informacja Emess – Emergency Message, którą możemy otrzymać w sytuacji, gdy osoba nam bliska znajdzie się w tarapatach.
Emess – Emergency Message to innowacyjny system automatycznego wysyłania wiadomości tekstowych za pomocą technologii GSM oraz wiadomości e-mail. Informacje te dotrą do wybranych przez nas osób, kiedy znajdziemy się w trudnej sytuacji lub gdy dojdzie do wypadku. Idea systemu jest bardzo prosta – wzrost bezpieczeństwa osób, które udają sie w góry czy też bliższą lub dalszą podróż, a także pomoc w poszukiwaniu osób zaginionych.
System Emess – Emergency Message powstał z inicjatywy Emess Sp. z o.o. w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, we współpracy z Fundacją im. Anny Pasek oraz Grupą Podhalańską GOPR. Inspiracją do jego powstania stało się życie i sytuacje, z jakimi na co dzień spotykają się ratownicy górscy i pozostałe służby ratownicze.

Jak to działa?

Wystarczy przed rozpoczęciem wycieczki wysłać SMS na numer 71160 (koszt jednego SMS 1,23 zł). W treści SMS-a ustawiamy godzinę alarmu, czyli czas po upływie którego przygotowana przez nas informacja zostanie automatycznie wysłana na wskazany numer. Następnie wpisujemy krótką wiadomość dotyczącą naszej podróży, np. dokąd się udajemy, jakim szlakiem zamierzamy pokonać drogę, kto nam towarzyszy. W sytuacji awaryjnej, gdy stanie nam się coś złego i nie będziemy mogli się z nikim skontaktować, informacja ta pozwoli odpowiednim służbom ratunkowym podjąć szybką i bardziej skuteczną akcję poszukiwawczą.

O czym powinniśmy pamiętać, wybierając się w podróż?

Wybierając się na wycieczkę, w góry, nad wodę, powinniśmy zawsze pozostawić informację o celu swej podróży, drodze, którą planujemy obrać, oraz godzinie planowanego powrotu. Nigdy nie możemy być pewni, co tak naprawdę się wydarzy. W sytuacji awaryjnej czas odgrywa niezwykle istotną rolę. Dlatego tak ważne jest poinformowanie bliskich nam osób o miejscu planowanego pobytu. Niestety bardzo często osoby wybierające się w góry nie pozostawiają żadnej informacji na temat celu swej podróży ani planowanej drogi. Często już w trakcie wycieczki dochodzi do zmiany trasy i wyboru alternatywnego celu.
W jaki sposób możemy poinformować naszych bliskich o tym, gdzie się udajemy? Jak ich powiadomić o zmianie planów? Co zrobić, jeśli ich telefon nie odpowiada, a wokół nie ma żadnego schroniska, w którym moglibyśmy zostawić informacje o planach? Możemy skorzystać z Emess – Emergency Message i zadbać o swoje bezpieczeństwo.

Emess - Emergency Message

Emess – Emergency Message to system automatycznego wysyłania wiadomości tekstowych za pomocą technologii GSM oraz wiadomości e-mail uprzednio zdefiniowanych przez użytkownika. System pozwala na wygenerowanie wiadomości (alarmów) z dowolną informacją, np. trasą wycieczki górskiej, danymi osoby, celem wycieczki, i wysyłanie ich do wybranych adresatów, np. rodziny, przyjaciół, o zaplanowanym wcześniej czasie, w przypadku braku odwołania alarmu przez użytkownika
Komunikacja użytkownika z systemem polega na wysyłaniu poleceń i odbieraniu komunikatów przez SMS lub poprzez stronę internetową www.emess.eu. Użytkownik może wybrać dowolnie metodę komunikacji z systemem (np. w zależności od miejsca, gdzie się aktualnie znajduje). Opłaty za utworzenie i wysyłanie alarmów SMS są pobierane w trakcie wysyłania SMS Premium na numer 71160 (1,23 zł) lub poprzez system płatności online.
Przed skorzystaniem z systemu należy koniecznie zapoznać się z Regulaminem na stronie www.emess.eu.
Emess – Emergency Message został stworzony we współpracy z Grupą Podhalańską GOPR oraz Fundacją im. Anny Pasek jako innowacyjny system informatyczny i jest pierwszą usługą tego typu w Polsce, a także prawdopodobnie w Europie. Projekt jest wspierany przez operatora sieci Plus GSM.
Schemat działania systemu Emess Emergency Message

Korzyści
  • Wzrost świadomości związanej z bezpieczeństwem np. w górach, w podróży, podczas pracy
  • Zwiększenie bezpieczeństwa podczas uprawiania aktywności górskich (np. turystyka górska)
  • Łatwiejsza możliwość lokalizacji użytkownika systemu
  • Szybszy przepływ informacji w sytuacji zagrożenia
  • Skrócenie czasu trwania akcji poszukiwawczej i podniesienie jej efektywności
Zastosowanie
  • Wszelka aktywność górska, przede wszystkim turystyka, wspinaczka i speleologia
  • Praca poza biurem wymagająca bezpośrednich spotkań z klientami
  • Sporty wodne, takie jak żeglarstwo, kajakarstwo
  • Podróże w kraju i zagranicą
  • Spotkania z nieznajomymi osobami

Źródło: e-góry

23 lipca 2011

Spływ Dunajcem



Spływ Dunajcem
Jedną z największych atrakcji Pienin jest spływ Przełomem Dunajca na tratwach flisackich, kajakach lub pontonach.
Rzeka powstała z połączenia Białego i Czarnego Dunajca w okolicy Nowego Targu. Płynie przez Pieniny, Gorce, Beskid Sądecki, Kotlinę Sądecką, Pogórze Rożnowskie i Nizinę Nadwiślańską.
W Pieninach tworzy malowniczy przełom na odcinku między Sromowcami Wyżnymi a Szczawnicą, jednocześnie będąc rzeką graniczną między Polską a Słowacją. Powstanie Przełomu jest dyskusyjne; jedna z legend ludowych podaje, że to król Bolesław Chrobry wyrąbał mieczem ujście rzece Dunaj, zalewającej Podhale. Dunajec uchodzi do Wisły w okolicach Opatowca.


Niegdyś spływ po polskiej stronie rozpoczynał się w Czorsztynie, jednak po budowie zapory na rzece trasę spływu skrócono o 6,5 km  a przystań flisacką przeniesiono do Sromowiec Wyżnych – Kątów. I stąd właśnie wyruszają tratwy flisaków, a kończyć trasę mogą po 18 km w Szczawnicy lub pokonać 23-kilometrową odległość do Krościenka. Po stronie słowackiej spływ rozpoczyna się w Czerwonym Klasztorze, a przystanią końcową jest Leśnica. Po drodze mamy okazję podziwiać jedyny w swoim rodzaju, przepiękny krajobraz tego miejsca.
Flisactwem Mieszkańcy pienińskich miejscowości parali się od wieków, najpierw tratwami spławiano drewno i towary, z czasem na łodziach zaczęto przewozić letników. Trasa spływu wiedzie krętym wąwozem ze wspaniałymi widokami na pionowe wapienne skały i urwiska. Podróż ubarwiają opowiadane przez flisaków legendy związane z miejscami mijanymi w czasie spływu i ciekawostki o Pieninach. Stałym punktem programu są zagadki, zadawane podróżnym przez flisanków. Mocnych wrażeń dostarczy także spływ rwącym Dunajcem na kajakach lub pontonach (rafting).
Tratwa flisacka– to pięć czółen związanych ze sobą i wymoszczonych gałązkami świerku lub jodły, mieszcząca 10 osób i załogę. Prowadzi ją dwóch flisaków („majster” i „pomocnik”), sterując tzw. „spryskami”.

Informacje praktyczne:
Sezon flisacki trwa od 1 kwietnia do 31 października.
Długość tras i czas trwania rejsu:
Kąty - Szczawnica - 18 km, ok. 2 godz. 15 min.
Kąty - Krościenko - 23 km, ok. 2 godz. 45 min.
Czerwony Klasztor - Leśnica -   9 km, ok. 1 godz.
Dunajec - długość: 247 km.
Rezerwat przyrody Przełom Dunajca – powierzchnia 360 ha. Na długości 20 km tworzy granicę polsko-słowacką. Przełom na długości 8 km, tworzy 7 wielkich zakrętów, spadek wody wynosi 20 m.


POLECANE OFERTY:

Dwa darmowe e-booki Dziesięć Sposobów Na RobienieLepszych Zdjęć i Dziesięć Nowych Sposobów Na Robienie Lepszych Zdjęć

Tuż przed świętami Wydawnictwo Galaktyka przygotowało prezent dla wszystkich miłośników fotografii. „Dziesięć sposobów na robienie lepszych zdjęć. Żaden z nich nie wymaga kupowania nowego sprzętu” to darmowy ebook, który możemy pobrać ze strony wydawnictwa i poznać dokładnie dziesięć ciekawych sposobów na ciekawsze zdjęcia.

Dziesięć sposobów na robienie lepszych zdjęć. Żaden z nich nie wymaga kupowania nowego sprzętu. Tytuł książki dokładnie odzwierciedla jej zawartość. To przedstawienie dziesięciu technik i pomysłów, które pomogą poprawić wasz warsztat fotograficzny. Nie jest to zbiór tanich trików, dzięki którym zaczniecie robić zdjęcia jak zawodowcy. Ktokolwiek, kto jest już choć trochę obeznany z pracą fotografa wie, że robienie zdjęć jak zawodowiec  (cokolwiek to znaczy) wymaga czasu i wysiłku, a każdy kto twierdzi inacze j zwyczajnie mija się z prawdą.  Książka została napisana z myślą o osobach, które już poznały podstawy fotografii i zadają sobie pytania: Co dalej?, Co mogę zrobić, aby poprawić swoje zdjęcia?. Dziesięć - odpowiada na te pytania i daje solidne podstawy połączone z praktycznymi ćwiczeniami, aby wyruszyć w swą dalszą podróż fotograficzną. Dziesięć - jest pierwszym e-bookiem Davida duChemina - autora książki „W kadrze. Rozważania na temat wyobraźni fotografa”

David duChemin jest fotografem zajmującym się przede wszystkim pro jektami humanitarnymi oraz dokumentowaniem życia małych społeczności. Pracując, zjechał praktycznie cały świat. Na jego zdjęciach wyraźnie widać głęboką, humanitarną empatię oraz miłość do naszej planety i jej mieszkańców. Jego zdjęcia można znaleźć na stronie www.pixelatedImage.com

Pobierz ebook ze strony wydawnictwa GALAKTYKA




„Dziesięć” jest drugim e-bookiem Davida duChemina - autora książki „W kadrze. Rozważania na temat wyobraźni fotografa”, który wydawnictwo Galaktyka udostępnia nieodpłatnie swoim czytelnikom.

Dziesięć nowych sposobów na robienie lepszych zdjęć" jest kontynuacją pierwszego ebooka Davida duChemina. Druga część rozwija zagadnienia omówione w pierwszym tomie i odpowiada na pytanie: jak mogę poprawić swój warsztat fotograficzny bez wydawania dodatkowych pieniędzy na nowy sprzęt?



Pobierz bezpłatny e-book ze strony galaktyka.com.pl

21 lipca 2011

Panoramy Beskidu Wyspowego

Zapraszam serdecznie do obejrzenia panoram z Beskidu Wyspowego. Zostały one wykonane w lipcu bieżącego roku, choć pogoda nie dopisywała to udało mi się zrobić kilka fajnych fotografii, które  umieszczam na moim fotoblogu.  Zachęcam do komentowania i głosowania na mój blog w konkursie fotoblog roku.

18 lipca 2011

Historia Sanoka


  

     Nad Sanem wijącym się pośród zalesionych gór powstała przed wiekami osada, która od rzeki wzięła nazwę Sanok. Już w połowie XII w. był to gród obronny i ważny ośrodek administracyjny. Rolę tę pełnił także w wiekach późniejszych. Ukształtowanie terenu i warunki geograficzne miały niewątpliwie wpływ na to, że Sanok, już od przeszło 800 lat wpisany jest w historię Podkarpacia.
      Najstarsza pisana informacja o Sanoku pochodzi z czasów, gdy ziemia ta należała do książąt ruskich. Jest nią wzmianka w kronikach ruskich - Latopisie Hipackim, mówiąca, że w roku 1150 król węgierski Gejza II "przeszedł góry i wziął gród Sanok i posadnika jego i wiosek w Przemyskiem wiele zajął." Oznacza to,że na przestrzeni pomiędzy granicą a Przemyślem, był to najważniejszy gród obronny oraz ośrodek ruskiej władzy administracyjnej nad grodem i przynależnym doń obszarem. Latopis jeszcze dwukrotnie informuje nas o Sanoku; w roku 1205 wzmiankuje o odbytym tutaj spotkaniu króla węgierskiego z ruską księżniczką, a w 1231 o udaniu się jednego z książąt ruskich do: " Sanoka - Worot Uhorskich"
      W 1339 r. jeszcze za czasów przynależności do Rusi Halickiej, Sanok otrzymał przywilej lokacyjny na "prawie magdeburskim". Wydał go 20 stycznia 1339 r. książę halicki Jerzy II Trojdenowicz, pochodzący z mazowieckiej linii Piastów. Prowadzone w ostatnich latach prace archeologiczne na wzgórzu zamkowym i podsanockim wzgórzu Fajka, nie tylko potwierdzaja źródła pisane lecz przesuwają datę powstania grodu daleko wstecz aż po wiek IX. Na Fajce, wzgórzu, które prawdopodobnie w przeszłości było dawnym Sanokiem, odnależione zostały pozostałości dawnej świątyni i cmentarza oraz liczne ozdoby i enkolpiony w typie kijowskim. Znalezione zostały również 2 pięczęcie Wielkiego Księcia Kijowskiego Ruryka Ruścisławowicza z 2 poł. XII w.
      Po roku 1340 Kazimierz Wielki przyłączył do Polski Ruś Halicką a 25 kwietnia 1366 r. potwierdził prawa miejskie Sanoka. W owym czasie Sanok stał się stolicą jednostki administracyjnej o nazwie Ziemia Sanocka, która weszła w skład Województwa Ruskiego obejmowała ona tereny; od źródeł Sanu na płd.i wsch. po Błażową na płn. i Krosno na zach.
 
W sanockim zamku miał siedzibę urząd grodzki  i ziemski, ze starostą na czele. W mieście działały również sądy: grodzki, ziemski i wyższy sąd prawa niemieckiego dla całej Ziemi Sanockiej. W XVI stuleciu dokonano staraniem Mikołaja Wolskiego, przebudowy istniejącego, gotyckiego zamku, na panujący wówczas styl renesansowy.

Pomimo licznych przebudów oraz zniszczenia skrzydeł zachował się on w tym kształcie do dziś. Prowadzone obecnie prace archeologiczne ukazały wygląd zamku z czasów kazimierzowskich. Przewidywana jest rekonstrukcja części zabudowań zamkowych i wieży obronnej. W sanockim kościele farnym brał ślub w roku 1417 z Elzbietą Granowską - Władysław Jagiełło. Przy kościele istniała szkoła parafialna. Uczęszczali do niej synowie mieszczan sanockich i okolicznej szlachty, z których liczni studiowali później na Uniwersytecie Jagiellońskim. Najwięksi z nich to: Grzegorz z Sanoka wybitny humanista oraz Jan Grodek - dziewięciokrotny rektor U.J. w latach 1540-1552. 
Sanok stanowił uposażenie wdowie królowych, stąd też przez wiele lat zamieszkiwała w sanockim zamku, po śmierci Władysława Jagiełły, Zofia Holszańska. Zaś o zasługach królowej Bony dla miasta, świadczy włączenie herbu Sforzów (wąż połykający Saracena) do herbu miasta. Okres od połowy XIV do połowy XVI wieku uchodzą za najpomyślniejsze w dziejach miasta.
      Od końca XVI w. rozpoczął się powolny upadek Sanoka. Przyczyniły się do tego w dużej mierze pożary, z których największy - w 1566 r. zniszczył miasto tak dalece, że ocalał jedynie zamek, kościół franciszkanów, 5 domów i górne przedmieście. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Austriacy zastali miasto tak zniszczone, że nie znalaleziono jednego choćby budynku w takim stanie, by nadawał się na siedzibę starostwa, toteż przeniesiono je do pobliskiego Leska. Powróciło ono do Sanoka w roku 1798, otrzymując na siedzibę budynek z którego usunięto szpital. Dopiero w 1812 r. cyrkuł został przeniesiony do wyremontowanego budynku zamku.

      W 1848 roku, w okresie Wiosny Ludów, powstała w Sanoku Rada Narodowa Obwodu Sanockiego i zorganizowała się Gwardia Narodowa Ziemi Sanockiej. Ok. 1845 r. powstał w Sanoku kotlarski warsztat rzemieślniczy założony przez Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego. W roku 1886 został on przemianowany na zakład przemysłowy. Kazimierz Lipiński (syn Walentego)  założył w kilka lat później Pierwsze Galicyjskie  Towarzystwo Budowy Maszyn i Wagonów w  Sanoku i w latach 1894-95 przystąpił do budowy  fabryki na terenie dzielnicy Posada Olchowska. Tradycje tej fabryki kultywuje obecnie Sanocka  Fabryka Autobusów "Autosan". Ogromne  znaczenie dla rozwoju oświaty i kultury w XIX w.  miało założenie w 1848 r. drukarni, przez Karola Pollaka. W roku 1855 wydrukowano pierwszy zeszyt "Biblioteki Polskiej" redagowany przez Kazimierza Józefa Turowskiego. W roku 1861 Pollak założył księgarnię i wypożyczalnię książek. Duże znaczenie dla rozwoju miasta miało wybudowanie w 1872 r. linii kolejowej z Chyrowa przez Zagórz i Łupków na Węgry oraz w 1884 r. wykonanie odcinka z Zagórza przez Sanok, do Jasła.

 W okresie pierwszej wojny światowej Sanok znacznie ucierpiał w wyniku działań wojennych oraz epidemii cholery. Pierwszego listopada 1918 r. z gmachu Sokoła wyszły pierwsze polskie patrole i nastąpiło przejęcie władzy przez Polaków. W okresie międzywojennym Sanok wzbogacił się o Fabrykę Gumy, Fabrykę Akumulatorów "Warta", oświetlenie elektryczne, wodociągi, częściowo gaz oraz szereg innych inwestycji. W roku 1934 powstało Muzeum Ziemi Sanockiej. 9 września 1939 r. miasto zajęły oddziały niemieckie. Do 22 czerwca 1941 r. Sanok był miastem granicznym, gdyż rzeką przebiegała granica państwowa pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem a Związkiem Radzieckim. W 1940 r. przystąpiono do organizacji siatki podziemnych sił zbrojnych. Przez Sanok prowadziły w latach 1940-42 trasy kurierskie na Węgry, prowadzone były również przez AK liczne akcje dywersyjne. 9 sierpnia 1944 r. wkroczyły do Sanoka oddziały radzieckie. Wojna przyniosła miastu spore zniszczenia, szczególnie w przemyśle. Dla Sanoka trwała ona jednak dłużej niż do czasu, wyparcia oddziałów niemieckich. Przybrała charakter wojny domowej pomiędzy ukraińskim podziemiem a oddziałami MO, SB i Wojska Polskiego. Trwała ona do 1948 r. Niosła za sobą spustoszenie i zniszczenia wsi Ziemi Sanockiej. Jej ostatnim dramatycznym akordem była "Akcja Wisła" przesiedlająca ukraińskojęzyczną ludność sanocczyzny na ziemie odzyskane.
 W tym czasie toczyły się również zacięte walki z oddziałami WiN.

Historia Krosna



Crosno
Widok na Krosno 1618 r. (Braun, reprodukcja).
Kliknij, by zobaczyć powiększenie

Początki

Krosno - zostało lokowane przez Kazimierza Wielkiego około połowy XIV stulecia na obszarze, który wcześniej zajmowała osada o charakterze rolniczym. Jej najstarsze ślady - potwierdzone badaniami archeologicznymi - sięgają X i XI wieku. Na istnienie osady i jej rolniczy charakter wskazuje najstarszy zachowany dokument, wydany w roku 1282 przez księcia Leszka Czarnego, w którym po raz pierwszy użyta została nazwa Krosno. Wszelkiego rodzaju spekulacje dotyczące lokacji miasta w roku 1348 nie znajdują uzasadnienia źródłowego. Pierwszą pewną datą, którą można przypisać Krosnu jest rok 1367. Wtedy to Kazimierz Wielki wydał dokument potwierdzający sprzedaż wójtostwa krośnieńskiego Peszkowi z Tarnowa przez dotychczasowych wójtów Michała i Jakusza. Dokument ów określał uposażenie wójta, jego prawa i obowiązki, a także powinności osadników. Konsekwencją lokacji miasta było rozpoczęcie w latach 60-tych XIV wieku budowy fortyfikacji typu murowanego. Fakt ten sprawił, iż Krosno znalazło się w grupie 23 ośrodków miejskich, w których obwarowania ufundowane zostały przez Kazimierza Wielkiego. Obronności miasta sprzyjało dodatkowo jego położenie na naturalnym wzniesieniu, w widłach rzek Wisłoka i Lubatówki.
Już od początków swego powstania miasto odgrywało znaczną rolę w zakresie produkcji rzemieślniczej i handlu. Do najstarszych rzemiosł w mieście należały trzy - najbardziej typowe dla średniowiecznej Europy Środkowej - tj.: rzeźnicze, szewskie i piekarskie. Rzeźnicy tworzyli cech już przed rokiem 1403, gdyż z tego czasu pochodzi statut cechowy - jeden z najstarszych zachowanych w Polsce. Szewcy zorganizowali swój cech również stosunkowo wcześnie, na co wskazują statuty z lat 1424 i 1459. Cech piekarski istniał już w pierwszej połowie XV wieku. Cechą wspólną wszystkich statutów cechowych był fakt, iż zostały one spisane w języku niemieckim, co rzuca pewne światło na skład narodowościowy miasta w pierwszym okresie jego funkcjonowania, kiedy to patrycjat miejski tworzyli osadnicy narodowości niemieckiej, z czasem spolonizowani. W wieku XVI liczba organizacji cechowych dochodziła do czterdziestu. Wówczas wyróżnił się cech sukienników, gdyż poważną rolę w mieście odgrywała produkcja płócien i barchanów, z której Krosno znane było nie tylko w Polsce ale i za granicą.

Średniowiecze

Ważną rolę w średniowiecznym Krośnie odgrywał handel. Odbywały się tu cotygodniowe targi poniedziałkowe oraz kilka dużych targów dorocznych. Oprócz tzw. handlu wewnętrznego - dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu - miasto miało swój udział w wielkim handlu wywozowo-przywozowym i tranzytowym. Główne szlaki handlowe prowadziły na Ruś Halicką oraz Węgry. Towarami eksportowymi stały się: sukno, wyroby kotlarskie, konie, bydło rogate, natomiast importowano głównie: żelazo, miedź, wyroby metalowe i oczywiście wino.
Niezwykle ważnym wydarzeniem w dziejach Krosna był rok 1523, w którym nastąpiło wykupienie wójtostwa z rąk Jana Bonera, wielkorządcy i żupnika krakowskiego. Rada miejska, sprawująca odtąd funkcje dziedzicznego wójta, stała się samodzielną, najwyższą zwierzchnością w mieście. Na jej czele stał burmistrz wybierany z grona rajców. Rozległe kompetencje rady powodowały częste spory i zatargi z cechami i pospólstwem, mimo tego, na przestrzeni XVI i I pół. XVII stulecia, Krosno doszło do swego największego rozkwitu. Miasto otoczone było już wówczas murem obronnym uzupełnionym o fortyfikacje typu ziemnego i fragment drugiego murowanego obwodu warownego, od roku 1461 posiadało własny wodociąg, a ponadto cegielnię, młyn, folusz, blech oraz łaźnię. Stanowiło ważny ośrodek produkcji rękodzielniczej oraz wymiany handlowej. Bardzo szybko stało się centrum handlu winem węgierskim. Handel ten stał się podstawą wielkich fortun kilku rodzin mieszczańskich. Na wysoki poziom życia umysłowego parva Cracovia [mały Kraków], jak określano wówczas Krosno, duży wpływ miała działalność szkoły parafialnej oraz bardzo liczne wyjazdy młodych krośnian na studia do Akademii Krakowskiej, gdzie wykładali m.in. Paweł z Krosna czy Marcin z Krosna. Szesnastowieczne Krosno przewyższało dwa pobliskie miasta: Sanok i Biecz nie tylko zasobnością, gospodarnością, organizacją pracy czy zasięgiem kontaktów handlowych, ale i szacowaną na około 3-4 tysiące liczbą mieszkańców.
O wyjątkowym znaczeniu miasta świadczy fakt umieszczenia widoku Krosna w dziele Brauna i Hoghenberga Civitates orbis terrarum w godnym towarzystwie miast: Krakowa, Poznania, Warszawy, Zamościa, czy dziele Cellariusa wydanym w roku 1659 Regni Poloniae magniąue Dukatus Lithuanie novissima descriptio. Zapleczem gospodarczym miasta były folwarki i posiadłości ziemskie położone we wsiach: Suchodół, Białobrzegi, Krościenko Niżne, czy Głowienka. Druga połowa wieku XVII to okres stopniowej utraty wcześniejszej pozycji miasta. Na stan ten złożyło się kilka przyczyn. Przede wszystkim najazdy wojsk nieprzyjaciela, począwszy od potopu szwedzkiego, napaści wojsk Rakoczego, aż po najazdy Tatarów, które pustoszyły i niszczyły przedmieścia i okoliczne wsie, liczne klęski żywiołowe, z których najgroźniejszy okazał się pożar w roku 1638.
Potwierdzenie przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1764 przywilejów miasta było ostatnim aktem królewskim dotyczącym Krosna w dziejach dawnej Rzeczpospolitej. W okresie konfederacji barskiej mieszkańcy wspierali konfederatów, a pod Krosnem miały miejsce potyczki z wojskami carskimi. Dnia 12 VI 1772 r. do Krosna wkroczyli Austriacy i rozpoczął się dla miasta okres niewoli. Wraz z kasatą zakonu jezuitów (1773) zlikwidowano prowadzoną przez nich szkołę i bursę. Gwałtownie spadła liczba mieszkańców, pogorszył się stan sanitarny i wygląd miasta.
Jedynym rzemiosłem, które w tym czasie przeżywało jeszcze swój rozwój było tkactwo, którego podstawę stanowiła rozwinięta na szeroką skalę uprawa lnu i konopi, a najważniejszymi ośrodkami przemysłu tkackiego były Korczyna i Kombornia. Liczne klęski żywiołowe jakie raz po raz nawiedzały miasto, w szczególności pożary, powodzie i nieurodzaje spowodowały ekonomiczny zastój Krosna i okolic. Pogarszająca się z roku na rok sytuacja ekonomiczna miasta nie zahamowała jednak wśród Krośnian woli i ducha walki o polskość. Dziewiętnastowieczne zrywy powstańcze miały swoje echo również na terenie ziemi krośnieńskiej. Ludność miasta, w szczególności mieszczanie wzięli udział w wydarzeniach lat 1830-31, 1846, 1848 oraz 1863-64.

Okres autonomii galicyjskiej

Autonomia galicyjska - obejmująca lata od 1867 do wybuchu I wojny światowej - stała się dla Krosna okresem przełomowym. W wyniku nowego podziału administracyjnego utworzono powiat krośnieński, a tym samym Krosno podniesione zostało do rangi miasta powiatowego. W myśl uchwały z roku 1867 otrzymało własny samorząd i zostało siedzibą starostwa. Dzięki staraniom władz samorządowych powstało w mieście wiele nowych towarzystw, szkół i instytucji m.in.: Towarzystwo Zaliczkowe (1874), Krajowa Szkoła Tkacka (l889), Towarzystwo Mieszczańskie "Zgoda" (l891),Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" (1892), Fabryka Blichu i Apretury (1892), Seminarium Nauczycielskie Męskie (1895), cegielnia parowa i fabryka wyrobów glinianych "Karol" w Polance pod Krosnem (1897), Szkoła Realna (1900), Rafineria Nafty (1905).
Największe znaczenie w omawianym okresie miał właśnie przemysł naftowy, który rozwinął się z inicjatywy Ignacego Łukasiewicza, Tytusa Trzcieskiego, Karola Klobassy. Gdy rozpoczęte w roku 1854 roboty poszukiwawcze potwierdziły istnienie pokładów "oleju skalnego" zawiązali oni w 1856 roku spółkę w celu poszukiwania i wydobywania ropy naftowej w Bóbrce. Tam też powstała pierwsza kopalnia. Klobassa i Trzecieski dali kapitał potrzebny do rozpoczęcia i prowadzenia robót górniczych, zaś Łukasiewicz objął kierownictwo owych prac. W tym samym roku zbudowano pierwszą na ziemiach polskich destylarnię ropy naftowej w Ulaszowicach koło Jasła. Obok kopalni w Bóbrce, dzięki inicjatywie Łukasiewicza, uruchomiono rafinerię nafty w Chorkówce, która była w owym czasie największym zakładem krajowego przemysłu naftowego. Pod koniec XIX wieku 45% udziałów w kopalni w Bóbrce nabył William Henry Mac Garvey, natomiast powstałe w roku 1895 Galicyjskie Karpackie Naftowe Towarzystwo Akcyjne przejęło wszystkie kopalnie i zakłady przemysłu naftowego w Galicji - w tym również kopalnię w Bóbrce. W ten sposób pierwsza na ziemiach polskich kopalnia utworzona za pomocą polskich kapitałów, przeszła na długie lata w posiadanie kapitału zagranicznego.
Poważne znaczenie dla rozwoju przemysłu i całego układu stosunków ekonomicznych miała komunikacja. Do roku 1884 Krosno nie miało połączenia kolejowego, co poważnie hamowało rozwój miasta. Dopiero budowa w latach 1872-1884 tzw. linii transwersalnej otworzyła kontakt z ogólnogalicyjskim rynkiem handlowym.
Wśród burmistrzów z czasów autonomii na szczególne wyróżnienie zasłużyli: Adam Śmiglewski i Wojciech Pik, którzy przeprowadzili odbudowę ruin pojezuickich, Modest Humiecki - krzewiciel podniesienia stanu higieny miasta, August Lewakowski, walczący o rozwój przemysłu tkackiego oraz Feliks Czajkowski, inicjator założenia seminarium nauczycielskiego i opiekun szkolnictwa krośnieńskiego.

Okres I Wojny Światowej

W czasie I wojny światowej Krosno znalazło się w ogniu działań wojennych i poniosło znaczne straty, było bombardowane i rabowane. Ludność cywilna cierpiała wskutek represji wojsk austriackich i rosyjskich. Budynki szkolne i inne gmachy zamienione zostały na szpitale lub magazyny wojskowe. Wojska.okupacyjne opuściły ostatecznie miasto w maju 1915 r. Od tego czasu, mimo kłopotów i trudności, rozpoczęła się odbudowa życia miejskiego. Już we wrześniu tegoż roku uruchomiono wszystkie szkoły istniejące wcześniej w Krośnie: wydziałową męską i żeńską, seminarium nauczycielskie żeńskie, szkołę tkacką oraz uzupełniającą szkołę przemysłową. Miasto dość szybko zostało zelektryfikowane, otrzymało także sieć gazociągową i wodociągową.

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym Krosno, jako znaczny ośrodek przemysłowy, osiągnęło ważną pozycję gospodarczą w grupie miast Polski południowej. W roku 1918 na bazie tradycji związanych z tkactwem uzyskano zgodę na budowę międlarni i przędzalni lnu. Pięć lat później rada miejska nabyła część akcji Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Przędzalniczych w Krośnie. W roku 1935 Zakłady Przemysłu Lnianego stanowiły już dużą i dobrze prosperującą fabrykę, na bazie której powstała Fabryka Przemysłu Lniarskiego "Lnianka". W latach 1920-1924 powstały "Polskie Huty Szkła - Spółka Akcyjna". Rozbudowa zakładu trwała przez cały okres międzywojenny. W listopadzie 1928 r. rozpoczęto budowę Zakładów Gumowych "Wudeta", które produkowały obuwie, płyty gumowe, płaszcze nieprzemakalne. Pełny rozruch tej fabryki nastąpił jednak dopiero w roku 1932. W 1928 r. Galicyjskie Karpackie Naftowe Towarzystwo Akcyjne weszło w skład koncernu naftowego pod nazwą "Małopolska" Grupa Francuskich Towarzystw Przemysłowych i Handlowych w Polsce. Kopalnia ropy naftowej w Bóbrce aż do wybuchu II wojny światowej pozostawała w ramach tegoż koncernu.
Rękodzielnictwo okresu międzywojennego grupowało się w czterech stowarzyszeniach przemysłowych: Cechu Wielkim, Cechu Masarsko-Wędliniarskim, Cechu Szewców i Cholewkarzy oraz Cechu Stolarzy. Było rzemiosłem rozbitym pod względem specjalizacji produkcyjnych, opartym na niewielkiej ilości jednobranżowych warsztatów. Do znanych firm rzemieślniczych należy zaliczyć: Zakład Artystyczno-Rzeźbiarsko-Snycerski Andrzeja Lenika (1887), Pracownię Siodlarsko-Rymarsko-Lakierniczą Jędrzeja Markiewicza (1890), Pierwszą Najstarszą Piekarnię Mieczysława Bergmana, Pierwszorzędny Zakład Masarski Antoniego Frączka, czy nowoczesny Pierwszorzędny Zakład Fryzjerski Bronisława Serwy. Mimo to, najbardziej oryginalnym i znanym rzemieślnikiem i działaczem społecznym był Michał Mięsowicz - założyciel Pierwszej Krajowej Fabryki Zegarów Wieżowych (1901), nagradzanej za swe wyroby na licznych wystawach krajowych i zagranicznych. Największym życiowym sukcesem Mięsowicza było zdobycie złotego medalu na Międzynarodowej Wystawie Przemysłowej w Paryżu za wystawiony tam zegar wieżowy. Istniejące do dziś cztery mechanizmy zegarów wieżowych znajdujące się w Krośnie pochodzą właśnie z tej fabryki.
Okres dwudziestolecia międzywojennego charakteryzował się stosunkowo znacznym rozwojem rozbudowy i przyrostem ludności Krosna. W związku z przyłączeniem Krościenka Niżnego i Białobrzegów obszar miasta powiększył się trzykrotnie. Ważne znaczenie dla rozwoju przestrzennego miasta miała decyzja budowy lotniska podjęta w roku 1928. Wkrótce przeniesiono do Krosna szkołę lotniczą z Bydgoszczy, dla której w latach 30-tych rozpoczęto budowę hangarów, poszerzono lotnisko o grunty wsi Głowienka i Polanka.

Okres II Wojny Światowej

Pomyślny rozwój miasta został przerwany wybuchem II wojny światowej. Dnia 8 września do Krosna wdarł się zmotoryzowany oddział Niemców z I Dywizji Górskiej gen. Kublera. Po krótkiej walce miasto zostało zajęte. W wyniku pacyfikacji, rozstrzeliwań, egzekucji, likwidacji Żydów i Cyganów na terenie powiatu krośnieńskiego w latach okupacji zginęło ponad 3700 osób. Szczególnie tragiczny był los Żydów. Pod koniec roku 1941 zamknięto ich w gettach, zorganizowanych w Krośnie, Jedliczu i Dukli. Część z nich wywieziono do Jasła, Frysztaka i Nowego Żmigrodu. Bezwzględnej polityce okupanta już od pierwszych dni wojny zaczęto się przeciwstawiać, tworząc organizacje konspiracyjne. Już jesienią 1939 roku powstała Młoda Polska pod przywództwem Zenona Soboty, która przyłączyła się do Tajnej Organizacji Wojskowej, a następnie do Związku Walki Zbrojnej. Początki najsilniejszej i najaktywniejszej organizacji wojskowej, jaką był ZWZ, a potem AK, sięgają końca roku 1939, kiedy to na teren powiatu krośnieńskiego przybył por. rez. Stanisław Pieńkowski. Mianowany inspektorem w Jaśle przystąpił on do tworzenia organizacji ZWZ w terenie. Pierwszym komendantem i organizatorem ZWZ w krośnieńskim był por. rez. Józef Cząstka ps. "Kotwicz".

Po II Wojnie Światowej

Po zaciętych walkach z Niemcami, we wrześniu 1944 r. do miasta wkroczyły wojska 38 armii I Frontu Ukraińskiego. W wyniku zniszczeń wojennych i rabunkowej polityki okupanta istniejący w okresie międzywojennym przemysł został niemal całkowicie zniszczony. Zdewastowano i wywieziono urządzenia produkcyjne z Huty Szkła, Zakładów Przemysłu Lnianego, jeszcze w początkach 1939 r. zdemontowano fabrykę "Wudeta", której nie uruchomiono już po roku 1944. Mimo tak dużych strat przystąpiono do odbudowy starych i budowy nowych zakładów przemysłowych. Od roku 1945 rozpoczęto rozbudowę Huty Szkła Gospodarczego, powiększając i modernizując fabrykę utworzono Krośnieńskie Huty Szkła w Krośnie z zakładami szkła gospodarczego, technicznego i włókna szklanego. Obok przemysłu szklarskiego nadal rozwijał się przemysł włókienniczy z podstawowym zakładem którym były Krośnieńskie Zakłady Przemysłu Lniarskiego "Lnianka". Dominującą pozycję w produkcji przemysłowej powiatu zachował przemysł naftowy obejmujący kopalnictwo naftowe, w małym zakresie poszukiwania, rafinerię ropy i gazu, remonty maszyn i urządzeń naftowych. Dnia 7 I 1945 r. nastąpiło otwarcie Instytutu Naftowego w Krośnie, który podjął prace naukowo-badawcze z zakresu geologii nafty, wiertnictwa, wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego. [Do nowych gałęzi przemysłu w Krośnie należy zaliczyć przemysł obuwniczo-skórzany. Dzisiejsza Fabryka Obuwia Sportowego "Fabos" powstała w 1946 r. z niewielkiego przedsiębiorstwa szewskiego. - fabryka ta już nie istnieje, przyp. red.]. Nowopowstałym zakładem jest również Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego pracująca pod tą nazwą od roku 1963. Największym przedsiębiorstwem przemysłu środków transportu stały się Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego od 1969 r. znane pod nazwą: Fabryka Amortyzatorów "Polmo" [obecnie: Delphi Chassis Krosno S.A. - przyp. red.]. Oprócz przemysłu państwowego i spółdzielczego rozwijało się rzemiosło zrzeszone w Cechu Rzemiosł Różnych.

Lata 1975-2000

Od roku 1975 Krosno staje się centrum administracyjnym województwa krośnieńskiego. Miasto zajmuje powierzchnię ok. 45 km kwadratowych i liczy ok. 50 tyś. mieszkańców. Obszar miasta dzieli się na siedem dzielnic oraz pięć osiedli. Poza Śródmieściem z historycznym centrum, dzielnicami są: Białobrzegi, Krościenko Niżne, Polanka, Suchodół, Turaszówka i Zawodzie. Organem stanowiącym gminy Krosno jest Rada Miejska licząca 32 radnych, zaś wykonawczym i zarządzającym Zarząd Miasta. Od 1990 r. Krosno jest członkiem - założycielem Związku Miast Polskich i Stowarzyszenia Gmin Małopolskich w Krakowie. Oprócz 12 szkół podstawowych, działają cztery licea ogólnokształcące i kilka zespołów średnich szkół zawodowych, Szkoła Muzyczna, Liceum Plastyczne, Kolegium Języków Obcych, Kolegium Nauczycielskie, Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy.

Katarzyna Laskoś-Źrebiec
Źródło:http://www.krosno24.pl/
sc

Krosno - Położenie



Krosno, określane niegdyś "małym Krakowem", to miasto położone w południowej części województwa podkarpackiego, przy ujściu rzeki Lubatówki do Wisłoka. Mieści się ono na obszarze Kotliny Krośnieńskiej wchodzącej w skład Pogórza Środkowobeskidzkiego.
Od zachodu Kotlina Krośnieńska graniczy z Jasielską, a na wschodzie  z Zarszyńską. Nad Krosnem wznosi się tzw. Pasmo Odrzykońskie, z wyróżniającymi się kulminacjami Królewskiej Góry (554m n.p.m.) i Suchej Góry (585m n.p.m.). U podnóża pierwszej znajduje się zamek "Kamieniec", a na szczycie drugiej wieża przekaźnikowa stacji telewizyjnej.
Miasto Krosno urzeka pięknem średniowiecznych kościołów i zabytkowych kamieniczek usytuowanych głównie w obrębie Rynku, który mieści się na wzniesieniu ok. 277 m n.p.m. Od 30 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r.  było stolicą województwa krośnieńskiego. Obecnie Krosno, zajmujące powierzchnię 43.5km2 i liczące ok.50 tys. mieszkańców, jest miastem na prawach powiatu, a także siedzibą władz powiatu krośnieńskiego obejmującego swym zasięgiem tereny dziewięciu okolicznych gmin.
Ponadto Krosno znajduje się w Euroregionie Karpackim, w skład którego wchodzą przygraniczne tereny Polski, Słowacji, Ukrainy, Węgier i Rumunii.

Źródło: http://www.krosno.pl/


Krosno Opis

Krosno – średniowieczny, ufortyfikowany gród, dawne Królewskie Wolne Miasto, ośrodek handlu płótnem, suknem i winem węgierskim – do niedawna jeszcze było stolicą województwa. Dzisiaj jest 50-tysięcznym miastem średniej wielkości, sklasyfikowanym na 6 miejscu w rankingu miast Polski, w których żyje się najlepiej. Ten niewątpliwy sukces staje się zrozumiały, gdy się rozważa dzieje miasta.

Pierwsza wzmianka, wymieniająca Krosno jako jedną z 34 małopolskich posiadłości nadanych biskupstwu lubuskiemu, pojawia się w dokumencie sygnowanym przez Leszka Czarnego w 1282 r. Najstarsze jednak ślady istnienia osady w widłach rzek Lubatówki i Wisłoka pochodzą z badań archeologicznych i odnoszą się do wieku X i XI.
Trudno dziś definitywnie określić etymologię nazwy miejscowej KROSNO, w nauce funkcjonuje kilka wersji wyjaśniających pochodzenie nazwy. Jedni badacze uważali, iż nazwa ta związana jest z krosnem tkackim, inni wywodzili ją od „krosty, krostowatości”, czyli nierówności terenu, na którym wzniesiono pierwszą osadę. Ostatecznie przyjęło się, iż  pierwotna nazwa polska zaginęła, a obecna jest wynikiem przekształceń niemieckiej nazwy Krossen.
Data pierwszej lokacji miasta nie jest znana, można przypuszczać natomiast, że najstarszy zachowany dokument królewski Kazimierza Wielkiego z 1367 r., dotyczący sprzedaży wójtostwa krośnieńskiego, wzorowany był na wcześniejszym akcie lokacyjnym. Należy więc przyjąć, że około połowy XIV w. Kazimierz Wielki przekształcił Krosno z osady w lokowane na prawie magdeburskim miasto, sprowadzając doń dość liczną grupę osadników niemieckich.
Krosno, od zarania miasto królewskie pieczętujące się herbem Piastów Kujawskich (pół orła i pół lwa z koroną nad nimi), już w XIV wieku, z fundacji króla, obwarowane zostało murem obronnym. Jeszcze za życia Kazimierza Wielkiego rozpoczęto wznoszenie kamiennych fortyfikacji opasujących całe wzgórze. Pełny obwód obwarowań murowanych i częściowo ziemnych powstał jednak za panowania Władysława Jagiełły. Do miasta prowadziły dwie bramy: od południowego wschodu - Węgierska, a w  północno zachod¬niej części miasta - Krakowska. Dobrze ufortyfikowany, bezpieczny gród stwarzał doskonałe warunki rozwoju rzemiosła i handlu. Już z roku 1403  znany jest statut cechu rzeźników, a do połowy XV stulecia ukonstytuowały się cechy piekarzy, szewców, krawców, kowali a także sukienników i foluszników. Krosno stało się znaczącym ośrodkiem produkcji płócien i barchanów.
Średniowieczne miasto zaopatrzone było w wodociąg i kanalizację, co niewątpliwie wskazuje na dużą rangę grodu i zamożność jego mieszkańców. Przywilej Kazimierza Jagiellończyka z 1461 r. wskazywałby, że Krosno – po Krakowie i Lwowie - było trzecim miastem zaopatrzonym w takie urządzenia. Ostatnio prowadzone badania archeologiczne pozwoliły jednak, w oparciu o metodę dendrochronologiczną, przesunąć powstanie tych urządzeń nawet na połowę. XIV stulecia! Remontami i utrzymaniem w dobrym stanie  całej struktury nawadniania i kanalizacji zajmował się rurmistrz. Z badań prowadzonych przez krośnieńskich archeologów wynika, że z systemu tego korzystano aż do początku XIX w.
XV stulecie to dla Krosna także początek rozwoju handlu. Oprócz wewnętrznego obrotu towarami, na cotygodniowych targach poniedziałkowych, miasto miało swój udział w wielkim handlu przywozowo-wywozowym i tranzytowym. Główne szlaki handlowe prowadziły na Ruś Halicką, Węgry i kraje południowej Europy. Na odbywających się trzy razy w roku jarmarkach dorocznych przeprowadzano największe transakcje. Handlowano głównie miejscowym suknem i płótnami, końmi, bydłem, wyrobami kotlarskimi oraz importowanymi wyrobami z miedzi, żelaza i oczywiście węgierskim winem, na którym kilka krośnieńskich rodzin kupieckich zbiło fortuny.
Mimo klęsk żywiołowych (wielka powódź w roku 1497, pożar przedmieścia  w 1474 i miasta w 1500 r.), najazdów wojsk Tomasza Tarczaya (1473 i 1474), zarazy, która wyludniła niemalże miasto - wiek XVI był najpomyślniejszym okresem rozwoju Krosna. Miasto posiadało własny blech, folusz, cegielnię, młyn, łaźnię, korzystało z przywileju królewskiego na poszukiwanie wapnia, posiadało komorę celną i prawo składowania towarów. Na wysoki poziom życia w Krośnie, nazywanym wówczas parva Cracowia, duży wpływ miała również działalność szkoły parafialnej. W latach 1400–1600 w Akademii Krakowskiej studiowało 173 krośnian, co potwierdzają wpisy w Album studiosorum.

Szesnastowieczne Krosno słynęło nie tylko zamożnością mieszkańców, gospodarnością czy zasięgiem kontaktów handlowych – było także jednym z ludniejszych miast Małopolski: liczbę mieszkańców szacuje się na około 4 tysiące. Nic więc dziwnego, że widok Krosna znalazł się w dziele J. Brauna i F. Hoghenberga Miasta świata (Civitates orbis terrarum), wydanym w Kolonii w 1617 r., czy dziele Andrzeja Cellariusza  Regni Poloniae Magniqe Ducatus Lithuaniae omniumque regionum subiectorum novissima descriptio, wydanym w 1659 r. w Amsterdamie.
Na początku XVII stulecia funkcjonowało w mieście około 11 cechów zbiorowych zrzeszających rzemieślników 79 zawodów produkcyjno-usługowych. Poza tradycyjnymi specjalnościami związanymi z podstawowymi funkcjami miasta pracowali w Krośnie złotnicy, malarze, grzebiennicy, iglarze, płatnerze, brukarze, białoskórnicy, lutnicy, mydlarze. Zdecydowanie największe dochody przynosił miastu jednak handel, i to zarówno wymiana towarowa, jak i obsługa przyjezdnych. Zarabiali urzędnicy i pisarze, karczmarze, piwowarzy a nawet mieszczanie na wynajmie izb, sklepów i piwnic. Duchowieńswo otrzymywało większe datki na cele kościelne. W tym czasie w Krośnie osiedliło się wielu kupców węgierskich, głównie handlujących winem, w wielkim handlu wyspecjalizowali się Szkoci, wśród których najwybitniejszą postacią był Wojciech Porcjusz. Nie brakowało również lwowskich Ormian i Rusinów, zdecydowanie największą grupę stanowili jednak kupcy pochodzenia żydowskiego, mimo iż Krosno posiadało przywilej de non tolerandis Judeis.
Stopniowa utrata wcześniejszej pozycji miasta rozpoczęła się w 2. połowie XVII wieku. Klęski żywiołowe, najazdy wojsk szwedzkich, siedmiogrodzkich i tatarskich, zarazy, rekwirunki wojenne spowodowały, że stan Krosna pod koniec XVII stulecia był rozpaczliwy. W okresie rozbiorów, pod panowaniem Austriaków, niegdyś bogate i znaczne miasto przeżywało okres wyraźnego zubożenia. Stało się jednym z wielu małych miasteczek galicyjskich. Jedynym rzemiosłem, które w tym czasie przeżywało swój rozwój, było tkactwo. Uprawa lnu i konopi, rozwinięta na szeroką skalę, zapewniła pracę wielu podkrośnieńskim warsztatom tkackim, a najsilniejszymi ośrodkami tego przemysłu stały się Korczyna i Kombornia. W okolicach Krosna działało wtedy kilka tysięcy domowych warsztatów. Dopiero w 2. połowie XIX wieku, w okresie autonomii galicyjskiej, obejmującej czas od 1867 r. do wybuchu I wojny światowej, Krosno zaczęło się dźwigać z upadku. Zauważalny szybki wzrost znaczenia miasta związany był niewątpliwie z tworzącym się przemysłem naftowym. Pierwsza spółka naftowa założona w 1856 r. przez Ignacego Łukasiewicza, Tytusa Trzecieskiego i Karola Klobassę, wzniesienie rafinerii ropy w Chorkówce – spowodowały z czasem przypływ kapitału zagranicznego. W wyniku nowego podziału administracyjnego utworzono powiat krośnieński, w 1867 roku Krosno zostało siedzibą starostwa. Na przełomie XIX i XX w. powstało w mieście wiele towarzystw, szkół, instytucji: Towarzystwo Zaliczkowe, Krajowa Szkoła Tkacka, Seminarium Nauczycielskie, Szkoła Realna, Towarzystwo Mieszczańskie „Zgoda”, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Fabryka  Blichu i Apretury, rafineria nafty, Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych. Stan taki trwał do wybuchu I wojny. W trakcie działań wojennych Krosno poniosło znaczne straty. Rabowana i bombardowana kilkakrotnie ludność miasta cierpiała zarówno od wojsk austriackich, jak i carskich. W okresie międzywojennym przekształcało się Krosno stopniowo w ważny ośrodek przemysłowy: uzyskano pozwolenie na zorganizowanie międlarni i tkalni lnu, w latach 20-tych powstały Polskie Huty Szkła Spółka Akcyjna, w 1928 roku rozpoczęto budowę lotniska i przeniesiono z Bydgoszczy szkołę lotniczą, dla której w latach 30-tych wzniesiono hangary. Pomyślny rozwój Krosna przerwała II wojna światowa. Wywieziono bądź zdewastowano urządzenia huty szkła, rafinerii, zakładów lniarskich; przemysł krośnieński został całkowicie zniszczony.
Odbudowę zniszczonego podczas II wojny przemysłu rozpoczęto niemalże zaraz po wyzwoleniu we wrześniu 1944 r. Uruchomiono hutę szkła i zakłady lniarskie, później rozpoczęto prace naukowo-badawcze z zakresu geologii i wiertnictwa, powstała Fabryka Amortyzatorów „Polmo” i Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego. Duże znaczenie dla miasta miał i ma w dalszym ciągu przemysł naftowy – Instytut Górnictwa Naftowego, Zakład Urządzeń Naftowych „Naftomet”, Zakład Robót Górniczych czy przedsiębiorstwo „Naftomontaż” są chlubną kontynuacją naftowych tradycji regionu.

W mieście organizowanych jest kilkanaście cyklicznych imprez kulturalnych i sportowych o zasięgu regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym: Krośnieńskie Dni Muzyki, Spotkania Teatralne, Wiosna Muzyczna, Jarmark Krośnieński, Festiwal Galicja, przeglądy teatrów dziecięcych, piosenki turystycznej, poezji śpiewanej. Co roku organizowane są międzynarodowe turnieje siatkówki i koszykówki, Międzynarodowe Górskie Zawody Balonowe, Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Podkarpacia, Euroregionalne Targi Kontakt, Euroregionalne koncerty kolęd „Soli Deo Gloria”. W cyklu dwuletnim przygotowywane są: Ogólnopolskie Biennale Fotografii „Krosno. Miasto i ludzie”, Międzynarodowe Biennale Artystycznej Tkaniny Lnianej „Z krosna do Krosna”, Biennale Plastyki Krośnieńskiej.
Krosno zajmuje obecnie obszar ok. 45 km kwadratowych, 7 wyodrębnionych dzielnic i 5 osiedli zamieszkuje ok. 50 tys. mieszkańców.  Historyczne centrum miasta usytuowane jest 277 m. n.p.m., na wzniesieniu w widłach rzek Lubatówki i Wisłoka (dopływ Sanu).

oprac. Ewa Mańkowska

Turystyka Wodna i Nad Wodą w Gminie Czchów



jezioro    Dużą atrakcją turystyczną Czchowa i okolic jest położenie nad Jeziorem Czchowskim oraz nad rzeką Dunajec. Wszystkich lubiących wypoczywać nad wodą, miłośników wędkowania i uprawiania sportów wodnych zapraszamy więc do gminy Czchów. Tutejsze rzeki, potoki oraz jezioro obfitują w wiele gatunków ryb, występują m.in.: lipienie, brzany, leszcze, świnka, klenie, pstrągi potokowe, szczupaki, sandacze, i wiele innych - zaspokajają oczekiwania nawet najbardziej wymagających wędkarzy.
Jezioro Czchowskie zostało utworzone jako zbiornik wyrównawczy dla Jeziora Rożnowskiego. Jego powierzchnia zalewu wynosi 364 ha, szerokość dochodzi do 650 m, a pojemność całkowita to około 12 mln m3 wody. Dookoła jeziora lesiste wzniesienia pozwalają w trakcie wędrówek na podziwiane rozległych panoram widokowych. Bogactwo lasów z ciekawym drzewostanem oraz walory zbiornika wodnego stwarzają doskonałe warunki do rekreacji i wypoczynku. Kto woli spędzać wolny czas na biwakowaniu i opalaniu się może udać się na plaże. W Czchowie istnieją dwa kąpieliska, jedno położone nad jeziorem tuż obok przystani wodnej, drugie obok stadionu sportowego, gdzie mieści się kompleks sportowo-rekreacyjny (boiska do piłki siatkowej, plażowej i tenisa ziemnego).

Szlaki Rowerowe Gminy Czchów



 
Trasa zachód - 26 km

    Wycieczkę proponujemy rozpocząć od Czchowa. Malowniczy ryneczek w kształcie czworoboku otoczony domami z podcieniami budowanymi na wzór wcześniej istniejącej architektury XVIII-, XIX-wiecznej. Warto zobaczyć XIV-wieczny kościół gotycki z białego kamienia (Alba Eclesia). W nawie głównej kościoła znajdują się romańskie malowidła ścienne przedstawiające sceny z życia Matki Bożej i Chrystusa (Via Crucis) – wg Zygmunta Łakocińskiego – jedne z najstarszych w Europie. W samym rynku – figura św. Floriana, u stóp romański lew kamienny. Oprócz tego drewniana figura św. Jana Nepomucena. Ul. Basztową można zejść do kościółka św. Anny – XVII w. oraz podejść pod wzgórze zamkowe – na wzgórzu XIII-, XIV-wieczna baszta z dobudowanym budynkiem strażnika. Wewnątrz wieży wejście widokowe na szczyt. Trasa rowerowa z rynku w Czchowie wiedzie przez Tymową – tu warto zobaczyć pięknie utrzymany dwór (zamieszkały), zabudowania dworskie oraz park (podjazd drogą za remizą strażacką), ponadto drewniany kościół XVIII-wieczny z tzw. sobotami. W tymowskich lasach znajduje się rezerwat florystyczny „Bukowiec”. Dalej trasa rowerowa biegnie przez Tworkową, gdzie można podziwiać piękne widoki na całą okolicę. Następnie przez Jurków (miejsce styku głównych dróg komunikacyjnych Kraków – Tarnów – Nowy Sącz), przy rondzie znajduje się XVII-wieczny kościółek modrzewiowy i z powrotem do Czchowa. Wzdłuż całej trasy podziwiać można malownicze widoki (częściowo oznakowane punkty widokowe).
Baza gastronomiczna przy trasie - Zajazd „Zagłoba” w Jurkowie, tel. (0) 146 842 110
 
Trasa północ - 16 km
 

    Wycieczka zaczyna się w Czchowie, gdzie proponujemy zobaczyć gotycki kościół i zwiedzić Basztę - pozostałość średniowiecznej warowni. Trasa wiedzie na Trawniki - tu warto zatrzymać się przy kaplicy słynącego łaskami Pana Jezusa Miłosiernego, następnie trasa zbiega w dół na Zaporę – tu zapora wodna i piękny widok na Jezioro Czchowskie. Przez most na zaporze trasa prowadzi rowerzystów do Piasków-Drużkowa (przy trasie Dwór Krassuckich zaadaptowany na Szkołę Podstawową). Dalej trasa biegnie grzbietami wzniesień Habalina i Głowaczka (również zielony szlak turystyczny) i zjeżdża pod stanicę harcerską (baza noclegowa) i przeprawą promową przez Dunajec rowerzyści wracają do Czchowa. Trasa jest urozmaicona i malownicza.
W Czchowie Zaporze znajdują się obiekty przeznaczone na bazę noclegową:
- Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Łaziska” – wysoki standard, tel. (0) 146 843 110
- Ośrodek Wczasowo-Wędkarski „Głowatka” – tel. (0) 146 636 141
- Ośrodek Wypoczynkowy „Temida” – tel. (0) 146 636 063
Pola namiotowe: Czchów Zapora i Piaski-Drużków.
Baza gastronomiczna:
- Czchów Zapora - kompleks rozrywkowy "Akropol"; tel. (0) 146 843 026
- Grill Bar, sezonowo Bar "Pod Sosną" naprzeciw przystani wodnej
 
Trasa południe - 19 km
 
    Także ta trasa rozpoczyna się w Czchowie i przebiega przez Trawniki, Będzieszynę, gdzie znajduje się piękny punkt widokowy na Jezioro Czchowskie, Wytrzyszczkę – tu nowo odrestaurowany zamek Tropsztyn – właściciel prywatny. Z Wytrzyszczki trasa wraca na Kozieniec i zjeżdża kończąc się w Czchowie. Po drodze można podziwiać malowniczy krajobraz, kaplicę Pana Jezusa Miłosiernego na Kozieńcu. Zachęcamy do przeprawienia się promem przez Dunajec z Wytrzyszczki do Tropia i zwiedzenia zabytkowego Kościoła z X w. otoczonego kamiennym różańcem i Pustelni św. Świerada w Tropiu. Szlak zielony Przez gminę Czchów przebiega fragment zielony szlaku turystycznego (23 km). Wiedzie przez Piaski-Drużków obok Stanicy Harcerskiej przez prom do Czchowa, a następnie na Machulec, Trawniki, Śpilówkę i dalej przez Wojakową (gm. Iwkowa) w kierunku Rajbrotu (gm. Lipnica Murowana).

Czchów - atrakcje turystyczne


a.1.2_chorwacja3Jurkowska Chorwacja - zespół kąpielisk, który pozwala na miłe spędzenie czasu, zażywanie słonecznych kąpieli, chłodzenie się w spokojnej, czystej wodzie.

Kącik historii „Dotyk PRL'u" - wystawa zorganizowana w piwnicach budynku Urzędu Miejskiego jest szansą na poznanie osobliwości życia w poprzedniej epoce. Wachlarz eksponatów z codziennego życia po „cuda techniki". Przedmioty można, zobaczyć, dotknąć, sfotografować się z nimi. Ekspozycja czynna od 1 czerwca do 30 września w godz. od 9.00 do 17.00, zwiedzanie po wcześniejszym kontakcie tel. 14 6843188.

Babasztaszta (odbudowana) - znajduje się w niej punkt widokowy na Dolinę Dunajca i Pogórze Karpackie, mini galeryjka dzieł lokalnych artystów oraz  Centrum Informacji Turystycznej.

Baszta zaprasza: Od 1 maja do 30 września - codziennie, V-VI  godz. od 10.00 do 17.00, w niedzielę do 18.00., VII-IX w godz. od 10.00 do 18.00, w niedzielę do 19.00. 

tropsztynZamek Tropsztyn (odbudowany) - miejsce tajemne kryjące w sobie historię o legendarnym skarbie Inków, który ma znajdować się w jego podziemiach i który tylko czeka, by go odkryć.

Zamek zaprasza od 1 lipca do 31 sierpnia. Godz. 9.00 - 17.00

Kino plenerowe - oferta  na letnie wieczory, regularne prezentacje filmowe na świeżym powietrzu (Stadion Miejski, Rynek). Kino zaprasza na seanse co 2 tygodnie, po zmierzchu.

Ważniejsze zabytki:

Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny  z XIV w., gotycki.

W nim XIV w. polichromia niezwykła w skali Europejskiej. XV w. Pieta. Z XVI w. chrzcielnica i dwa  nagrobki.

dsc03019Zabudowa Czchowa - czworoboczny rynek i ulice wybiegające z jego naroży pod kątem prostym wskazują, że miasto było lokowane lub przeniesione na prawo niemieckie (XIV). Na rynku Św. Florian (XVIII w.), u jego stóp lew romański -  pozostałość po romańskim kościele.

Kościół p.w. Nawiedzenia N.M.P. w Domosławicach z k. XVIII - miejsce kultu i pielgrzymek do XVI w.  Obrazu Matki Bożej Domosławickiej. W środku również kamienna chrzcielnica z 1490 r.

Kościół p.w. Św. Michała Archanioła w Złotej z I poł. XVII w.- wnętrza barokowe (ołtarze) z XVII w., obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem i chrzcielnica z XVII w.

Kościół pomocniczy pw. Przemienienia Pańskiego w Jurkowie prawdopodobnie z XVI w. przebudowany w XVIII w. Wewnątrz renesansowy obraz Chrystusa niosącego krzyż oraz dwa skrzydła gotyckiego tryptyku, z około poł. XV w.

Kontakt:
Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i  Rekreacji w Czchowie, Rynek 12, 32-860 Czchów,
tel. 14 6843188, fax: 14 6843188, e-mail: moksir@czchow.pl,

Zabytki Gminy Czchów

  • kościół pw. Narodzenia NMP w Czchowie w stylu gotyckim
    • barokowa kaplica z XVIII wieku
    • gotycka polichromia z ok. 1380 roku w prezbiterium
    • obraz MB z dzieciątkiem (w typie MB śnieżnej) z XVII wieku w ołtarzu głównym
    • renesansowy pomnik Kaspra Wielogłowskiego i jego żony z końca XVI wieku, przez Mediolańczyka Hieronima Canavesiego
    • chrzcielnica gotycka kamienna, nakryta gotycko-renesansową pokrywą.
  • Zamek w Czchowie (ruiny)
  • kościółek pw. św. Andrzeja Świerada w Tropiu (święty miał pustelnię w tej miejscowości, która również się zachowała).
  • lew z niezachowanego do dziś romańskiego kościoła parafialnego pw. Narodzenia NMP.
  • rynek z zabytkowymi podcieniami
  • zamek Tropsztyn, położony 6 km na południe od Czchowa
  • liczne dworki

Historia Czchowa

Widok Czchowa w 1837 roku
Zachowane materiały źródłowe pozwalają historykom poznać życie miejscowości od początków jej dziejów do chwili obecnej. Sondażowe badania archeologiczne regionu wykazały ślady istnienia w najbliższej okolicy wielu siedzib ludzkich począwszy od okresu neolitu. W samym Czchowie Karpacka Ekspedycja Archeologiczna (1955r.) rozpoznała grodzisko II o nieokreślonej ceramice, dalszych badań z braku środków nie prowadzono.
 
    Najstarsza pisana wiadomość odnosząca się do Czchowa dotyczy lat między 1208 a 1218. W zapisie Kalendarza Kapituły Krakowskiej dotyczącej biskupa Wincentego Kadłubka zanotowano, że nadał on wspomnianej kapitule dziesięciny z Czchowa. Wiadomość tę potwierdził Długosz dodając, że pierwotnie dziesięciny te należały nie do kapituły do kapituły lecz do kościołów w Czchowie i Brzeziu. Wynika stąd, że miejscowość wraz z kościołem istniała znacznie wcześniej. Nadmienić należy że w sąsiedniej miejscowości Tropie działał u schyłku X wieku znany w Polsce i na Słowacji św. Świerad który prowadził działalność misyjną. Świadczy to o wcześniejszym osadnictwie okolicy.
 
    Istnienie parafii poświadczone jest po raz pierwszy w rachunkach świętopietrza pod datą 1325r. W roku 1288 Czchów został wymieniony wśród posiadłości klasztoru tynieckiego, które Leszek Czarny pozwolił lokować na prawie niemieckim. Kolonizacja w przypadku Czchowa powiodła się , gdyż w 1333 roku pierwszy imiennie znany wójt czchowski Wojsław pozwala niejakiemu Mikołajowi zbudować młyn wodny o 2 kołach na terenie wójtostwa. Świadkiem tego przywileju jest Rusco podwójci. Powyższy zapisek z 1333 roku pozwala uznawać odtąd Czchów jako miasto.
 
    W 1355 roku Kazimierz Wielki na prośbę mieszkańców nadał miastu w miejsce prawa średzkiego prawo magdeburskie. W 1357 roku władca ten postanowił, że mieszkańcy miasta będą sądzenie przez swego wójta i ławników według prawa magdeburskiego, w wypadkach wątpliwych mogą się odwołać do sądu prawa niemieckiego w Krakowie.
 
Widok Czchowa w 1837 roku
    Według Długosza Kazimierz Wielki otoczył miasto murami i miał tu odwiedzać swoje wybranki. Kolonizacja Czchowa została prawdopodobnie przeprowadzona w oparciu o żywioł niemiecki, gdyż miejscowość w źródłach nazywana jest Wizkirche (Biały Kościół) lub z łacińskiego Alba Ecclesia. Na dokumencie z 1333 roku świadkami są dwaj mieszczanie czchowscy o niemieckich imionach (Wilhelm i Heymnann kowal). Element niemiecki uległ następnie polonizacji gdyż w spisie mieszkańców z 1442 roku nazwiska niemieckie występuje sporadycznie. Polonizacji sprzyjał napływ ludności z pobliskich wsi i miasteczek co odnotowano w zachowanej księdze miejskiej. O przyjęcie do miejskiego ubiegali się często przybysze z Wielkopolski, Śląska czy Lublina.
   
    W początkach swego istnienia był Czchów miejscowością stanowiącą czoło opola czyli najniższej jednostki administracyjnej obejmującej rozległy teren od Gnojnika po Gromnik. Rok 1399 to pierwsza wiadomość o istnieniu powiatu sądowego. Jest to sprawa Andrzeja z Lusławic. Niektórzy historycy (Z. Wojciechowski) lokowali tu siedzibę kasztelanii. Pogląd ten został obalony przez W. Pałuckiego w pracy pt. "Kasztelania Czchowska ".
 
    Przed rokiem 1360 Czchów przeszedł w ręce królewskie. W tym bowiem roku Kazimierz Wielki przyznał prawo do połowy patronatu nad kościołem czchowskim dziedzicom wsi Ruda Kameralna, Domosławice, Filipowice i Drużków. Istniejący kościół parafialny został zbudowany około 1346 w stylu gotyckim; do jego budowy użyto kamienia z poprzedniego kościoła na co wskazują liczne fragmenty gzymsu romańskiego wmurowanego we wschodnią ścianę obecnego prezbiterium. Zachowały się również luźne ciosy, użyte wtórnie przy budowie gotyckich szkarp oraz dwie rzeźby kamienne, zapewne romańskie: lew znajdujący się obecnie na rynku w Czchowie i płaskorzeźba gryfa w Muzeum Narodowym w Krakowie. Wewnątrz świątyni na ścianach otaczających prezbiterium zachowały się unikalne malowidła ścienne. Istniejącą tu drogę krzyżową szwedzcy historycy sztuki określali jako najstarszą w Europie.

    Położony dogodnie przy drodze handlowej na Węgry, był Czchów conajmniej od 1327 roku siedzibą królewskiej stacji celnej. W tym to roku Władysław Łokietek zwalnia kupców jadących na jarmark w Nowym Sączu od cła w Czchowie. Dokumenty dotyczące poboru cła w komorze czchowskiej wydają kolejni władcy; 1364r. – Kazimierz Wielki, 1378r. – królowa Elżbieta,1380r.- Ludwik Węgierski, 1405r. – Władysław Jagiełło.

    W roku 1434 sąd nadworny królewski rozstrzygając spór mieszczan nowosądeckich i bardiowskich w oparciu o przywileje Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły postanawia, że kupcy z Bradiowa (Węgry) mają wolną drogę do Krakowa przez Grybów aż do Czchowa i z powrotem. Uchwała miejska z 1473 roku głosi, że kupcy podążają z Węgier do Krakowa i odwrotnie winni przejeżdżać przez Czchów a ta droga ta ma biec w Czchowie między ogrodami Piotra Myczka i Jaźwieca w kierunku Jurkowa. Według spisu podwod w księdze radzieckiej z 1429 roku miasto wysyłało konie do Nowego Sącza, Bochni, Ciężkowic i do miast węgierskich.

    W najstarszych uchwałach miejskich z lat 1425-1560, których zachowało się ok.15 sztuk znajdujemy wiadomości pozwalające uchwycić specyfikę małopolskiego, średniowiecznego miasta. Dotyczą one; propinacji piwa, bezpieczeństwa pożarowego, stosunków handlowych z przybyszami, naprawy murów, przebiegu drogi publicznej przez miasto, noszenia broni, itp. A także uchwały dotyczące gospodarki miasta, np. w sprawie pastwisk i lasów miejskich. W roku 1559 Zygmunt August w związku z zaginięciem dawnych przywilejów, potwierdza miastu posiadanie ról i lasów. Wymieniane w królewskim dokumencie nazwy topograficzne obowiązują w większości do dziś, podobnie jak i archaiczna nieco struktura własności.
 
Księgi radzieckie z lat 1419-1560 notują rzemieślników różnych specjalności m.in.: prasołow, browarników, kowali, mieczników, ślusarzy, grabarzy, kuśnierzy, sukienników, stelmachów i garncarzy. W roku 1427 samych prasołow (handlarz solą) było – 9. W innym dokumencie z tego okresu spotykamy szewców, piekarzy, słodowników, krawców, olejarzy i płócienników. Szczególnie silny był cech sukienników. Według J.Wyrozumskiego, Czchów był drugim co do wielkości ośrodkiem tkackim w Małopolsce. Cechy rzemieślnicze pojawiają się w źródłach przez wszystkie wieki istnienia miasta. Dopiero po II wojnie światowej przestał istnieć w Czchowie z woli ówczesnych władz, Cech Wielki.

    Królewskie miasto Czchów było przez cały okres swej historii ośrodkiem lokalnego handlu i miejscem jarmarków. Władcy troszczyli się o interesy miasta, czego dowodem są liczne przywileje; 1423 rok – Władysław Jagiełło zezwala na odbywanie jarmarku w dniu świętego Piotra w Okowach. 1489 rok - Kazimierz Jagiellończyk ustanawia dodatkowy jarmark w święto 11 Tysięcy Dziewic, 1510 rok - Zygmunt August wolny targ mięsem. 1518 rok – tenże znosi targ tygodniowy w Zakliczynie cieszący się dużą frekwencją mieszkańców Wojnicza, Tuchowa, Ciężkowic i Bobowej z uwagi na jego konkurencję dla Czchowa. W czasie przeprowadzanych lustracji Małopolski stwierdzono w wielu rejonach występowanie miar zbożowych czchowskich, co świadczy o znaczeniu tej miejscowości i jej wpływie na okoliczne miasteczka w zakresie handlu.

    Od czasów piastowskich, w materiałach źródłowych, znajdujemy wzmianki o istnieniu szpitala jako przytułku dla ubogich. Rektor szkoły w Czchowie wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1426 roku. Natomiast studentami Akademii Krakowskiej w latach 1400-1499 jest 16-stu znanych z imienia synów mieszczan.

    Na wzgórzu w pobliżu miasta, ale już poza obrębem murów miejskich znajdował się zamek Badania archeologiczne (rekonesans) Karpackiej Ekspedycji Archeologicznej w roku 1967 jak również Archeologów z Muzeum Okręgowego w Tarnowie (badania w toku) datują jego powstanie na przełom XIII/XIV wieku. Zamek był własnością królewską (jak i miasto). W źródłach z 1356 roku pojawia się Imram syn Żegoty jako burgrabia czchowski. „Utrzymywał on policję królewską z drabami grodowymi, imał ludzi swawolnych i sadnych”. Pilnował wykonania wyroków kryminalnych i w razie potrzeby naprawiał zamek.

    „Uchwała miasta z 1442 roku stwierdza, że żaden mieszczanin nie może być pozwany do grodu i więziony, jak to jest praktykowane”. Chodzi tu zapewne o nadgorliwość ówczesnego burgrabiego. Mieszkańcy miasta zgodnie z prawem magdeburskim mieli być sądzeni przez swego wójta i ławników. Według tradycji lokalnej baszta zamku w Czchowie służyła za więzienie. Do zamków należał jaz z młynem na Dunajcu oraz wsie Stróże, Wola Strózka i dość odległy Siemiechów. Uwzględniając tę odległość Kazimierz Wielki w 1369 roku zwalnia mieszkańców Siemiechowa od robocizny i każe im w zamian płacić 1 grzywnę z łamu oraz dawać po 2 miary owsa, 2 sery, 20 jaj, 2 kapłony na rzecz burgrabiego. Powyższy przywilej potwierdzali Władysław Jagiełło i Zygmunt Stary. Lustracja województwa krakowskiego z roku 1564 stwierdza istnienie w Czchowie 4-ech ról należących do zamku. Tenutariusze (dzierżawcy dóbr zamkowych) dbając o własne korzyści doprowadzili je do upadku. Szczególnie zgubna dla miasta i zamku była gospodarka starosty Seweryna Bonera. „Stanisław August wyznaczył rewizorów do opisania stanu zamku i obliczenia ile koszt naprawy wynieść może w reskrypcie z 1767 roku; postanowiliśmy, aby 3 kadencje roków3 sądowych ziemskich na 2 miejscach: w Krakowie i w Czchowie odprawiały się, że zaś w Czchowie zamku starego same tylko znajdą się obaliny przeto na wygodne sądów sądzenie lub dom przyzwoity i sklep na chowanie ksiąg ur. Paweł Konopiec Grabowski wymurować lub stary zamek zreperować jest zobowiązany”. Była to ostatnia próba odbudowy zamku. Nie doszła ona do skutku, a akta ziemskie powiatów: sądeckiego, czchowskiego, bieckiego i strzyżyckiego przechowywano w kościele. Obecnie na terenie grodziska I trwają badania archeologiczne oraz odbudowa ruin baszty. Prowadzenie tych prac ze środków społeczeństwa i samorządu Czchowa świadczy o istnieniu w tej miejscowości dużego potencjału kulturowego. Zamek czchowski był świadkiem wielu wydarzeń, np. pobyt Władysława Jagiełły poświadczony jest sześciokrotnie, w tym pobyt w 1410 roku. Wcześniej była tu w 1372 roku królowa Elżbieta w drodze na Węgry. W roku 1496 statut Jana Olbrachta wyznacza Czchów jako miejsce sejmiku dla ziemi sądeckiej i bieckiej przed wyprawą wojenną. 

Władca ten w roku 1501 skazał tu ściąć Eliasza, syna Piotra Arona wojewody wołoskiego, który ukrywał się w Czchowie i nie uzyskał azylu. Oskarżony był o pogwałcenie przymierza z Turkami.

    W roku 1545 Tomasz żupnik bocheński zbudował sieć kanałów i wodociągów. Wodę do miasta doprowadzono drewnianymi rurami z położonego wyżej ujęcia. Ten system zaopatrywania w wodę funkcjonował do maja 1987 roku.

    W wieku XVIII Czchów był ważnym ośrodkiem Arian. Działał tu Franciszek Lismanin pochodzący z Korsyki, spowiednik królowej Bony.

    Na przełomie XVII/XVIII wieku pojawiają się pierwsze znamiona upadku na skutek powodzi, pomorów i pożarów. Klęski elementarne niszczą miejscowość. Pewne ożywienie następuje w okresie panowania Stanisława Augusta, funkcjonuje po przerwie sąd ziemski dla powiatów sądeckiego i czchowskiego. Włączenie Czchowa wraz z całą Małopolską do Austrii oraz zmiana szlaków komunikacyjnych (kolej) omijających miasto powoduje stagnację i upadek.

    W czasie reformy administracyjnej przeprowadzonej przez zaborcę w 1867 roku Czchów i sąsiedni Wojnicz tracą prawa miast powiatowych i zostają włączone do powiatu w pobliskim Brzesku. Zdaniem historyków tego okresu (J.Szymański) nastąpiło to nie na skutek rozwoju Brzeska ale serwilizmu wobec zaborcy jego niektórych wpływowych mieszkańców (hrabia Wit Żeleński związany z rodziną cesarską i baron Goetz właściciel browaru Okocim). Prawa miejskie utracił Czchów w 1928 roku ?.

    W 1938 roku rozpoczęto budowę zapory wodnej i elektrowni na Dunajcu. W czasie okupacji niemieckiej kontynuowano budowę poprzez obozy pracy przymusowej. Budowę ukończono w 1948 r.

    W grudniu 1939 r. pojawiają się pierwsze struktury ruchu oporu. W okresie 1940 roku są tworzone oddziały Związku Walki Zbrojnej następnie Armii Krajowej. Czchowska konspiracja obejmowała także północną część Sądecczyzny z Rożnowem i sięgała go Librantowej, 7 km od Nowego Sącza. Wydawano prasę podziemną, którą kolportowano na cały powiat brzeski. Dowódcą placówki AK „Cezar” był student Uniwersytetu Jagiellońskiego Eugeniusz Biłyk pseudonim „Grodzisz”. Zginął zamordowany przez gestapo.

    Ważniejsze akcje partyzanckie to: atak na załogę niemiecką ochraniającą budowę zapory w Czchowie, gdzie zdobyto 80 karabinów, przejęcie grupy 50 Azerbejdżan na służbie niemieckiej, którzy przeszli pod rozkazy placówki AK wraz z uzbrojeniem oraz udział w bitwie pod Mogiłą, gdzie znajdował się szpital partyzancki. Represje okupanta spowodowały, że w dniach 1-3 sierpnia 1944 roku doszło do pacyfikacji miejscowości w czasie której śmierć poniosło 9-ciu obywateli.

    Od lat 60-tych XX wieku następuje stopniowy rozwój miejscowości i wzrost jej oddziaływania poza granice administracyjne gminy. Czynnikiem rozwoju gminy są walory turystyczno-krajoznawcze. Po zbudowaniu zapory Czchów stał się ośrodkiem wczasowym o zasięgu ponadregionalnym. W domach wczasowych i in. ośrodkach wypoczynkowych oraz na kwaterach prywatnych przewija się w sezonie letnim 25 tysięcy urlopowiczów. W 1965 roku uruchomiono szpital. W latach 70-tych oddano do użytku most na Dunajcu. Powstały trzy zespoły szkół ponadpodstawowych. W 1992 r. uruchomiono wodociągi oraz zgazyfikowano i skanalizowano gminę. Po wielu latach organizowane są na nowo jarmarki. Rozwinął się handel i usługi. Obecnie miejscowość Czchów swym potencjałem oświatowym, handlowym i usługowym oddziaływuje na sąsiednie gminy, a jako miejscowość wypoczynkowa daleko poza granice Małopolski.

Stary Sącz

Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na rok 1257, kiedy to książę krakowsko-sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał...